Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Trong bối cảnh hợp tác kinh tế – thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc ngày càng mở rộng và đi vào chiều sâu, đặc biệt khi quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện, nhu cầu đảm bảo chất lượng dịch thuật các văn bản chuyên ngành kinh tế trở nên ngày càng cấp thiết. Thuật ngữ kinh tế – với tư cách là những đơn vị ngôn ngữ chuyên biệt – không chỉ truyền tải khái niệm chuyên môn mà còn hàm chứa yếu tố bối cảnh, nội hàm văn hóa và thể chế kinh tế đặc thù của từng quốc gia.
Tuy nhiên, sự khác biệt về cấu trúc ngôn ngữ, hệ thống kinh tế và nền tảng tri thức giữa tiếng Hán và tiếng Việt dẫn đến nhiều trường hợp không tồn tại từ tương đương trực tiếp trong quá trình dịch thuật, từ đó đặt ra thách thức trong việc bảo đảm tính chính xác và hiệu quả giao tiếp chuyên ngành. Việc nghiên cứu các hiện tượng tương đương và không tương đương trong dịch thuật thuật ngữ kinh tế Trung – Việt, vì thế, không chỉ mang ý nghĩa lý luận đối với lĩnh vực ngôn ngữ học và dịch thuật, mà còn có giá trị ứng dụng thực tiễn cao trong hoạt động hợp tác song phương, đặc biệt là hợp tác trong lĩnh vực kinh tế.
Xuất phát từ những yêu cầu và thực tiễn đó, đề tài tập trung khảo sát và phân tích các hình thức tương đương và không tương đương trong dịch thuật thuật ngữ kinh tế từ tiếng Trung sang tiếng Việt, từ đó đề xuất các chiến lược dịch phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dịch thuật chuyên ngành và góp phần nâng cao hiệu quả giao lưu kinh tế giữa hai quốc gia. Hy vọng nghiên cứu sẽ góp phần cung cấp thêm nguồn tư liệu tham khảo cho các công trình nghiên cứu chuyên ngành về thuật ngữ tiếng Việt, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
- Khái quát nghiên cứu thuật ngữ
Thế giới: Bắt đầu từ châu Âu thế kỷ 18, nổi bật ở Đức–Áo, Nga, Canada. Wüster (Áo) được coi là “cha đẻ của thuật ngữ học hiện đại”.
Trung Quốc: Từ cổ đại đã có thuật ngữ như trong 《墨经》《尔雅》. Nghiên cứu hiện đại chịu ảnh hưởng quốc tế, với các học giả tiêu biểu như Phùng Chí Vỹ, Quách Thuật Phổ, Quách Vân Thanh.
Việt Nam: Phát triển từ thập niên 1990, tập trung vào các ngành kinh tế, luật, kỹ thuật; nghiên cứu so sánh Anh–Việt phổ biến hơn Trung–Việt. Các học giả tiêu biểu: Hoàng Văn Hành, Nguyễn Thị Bích Hà. - Nghiên cứu thuật ngữ kinh tế
Trung Quốc: Sau cải cách mở cửa, xuất hiện nhiều thuật ngữ kinh tế mới, thúc đẩy nghiên cứu chuyên sâu. Tiêu biểu có Trình Tường, Quế Hà Liên, Vương Á Bình… Gần đây có cuốn 《小型经济活动手册术语汇编》(2019).
Việt Nam: Chủ yếu tập trung nghiên cứu Anh–Việt, Trung–Việt còn hạn chế. Có công trình như “Đối chiếu cấu tạo thuật ngữ kinh tế thương mại Trung–Việt”, nhưng nhìn chung còn mới.
Từ những thành quả nghiên cứu này có thể thấy rằng, các nghiên cứu hiện nay chủ yếu tập trung vào quá trình hình thành và phát triển của thuật ngữ, đặc điểm ngôn ngữ và cấu trúc, đặc điểm sử dụng cũng như đặc điểm đặt tên của thuật ngữ. Chính những điều này đã khơi dậy động lực để tôi nghiên cứu về tính tương đương và không tương đương trong thuật ngữ kinh tế. Tôi hy vọng nghiên cứu này có thể đóng góp một phần tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu chuyên sâu về thuật ngữ, đặc biệt là thuật ngữ kinh tế tiếng Việt sau này.
Ý nghĩa khoa học
Đề tài góp phần làm rõ tính tương đương và không tương đương trong dịch thuật thuật ngữ kinh tế Trung – Việt – một hướng nghiên cứu còn chưa được khai thác sâu trong các công trình hiện nay. Thông qua việc xây dựng và phân tích ngữ liệu song ngữ Hán – Việt, đề tài không chỉ hệ thống hóa đặc điểm cấu trúc, văn hóa của thuật ngữ kinh tế tiếng Hán, mà còn chỉ ra những khó khăn, vướng mắc trong quá trình chuyển ngữ sang tiếng Việt.
Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất một số chiến lược dịch thuật khả thi, có tính ứng dụng thực tiễn, đồng thời đóng góp thêm cơ sở lý luận cho lĩnh vực dịch thuật chuyên ngành, đặc biệt là trong bối cảnh toàn cầu hóa và giao lưu hợp tác kinh tế ngày càng sâu rộng giữa Việt Nam và Trung Quốc. Đề tài cũng có thể được xem là tư liệu tham khảo hữu ích cho các nghiên cứu tiếp theo về dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành, thuật ngữ học, cũng như công tác biên soạn từ điển song ngữ chuyên ngành.