Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, việc giữ gìn và phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) đã trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với mỗi quốc gia. Di sản không chỉ là kết tinh của truyền thống lịch sử và bản sắc văn hóa dân tộc, mà còn là nguồn lực quan trọng để giáo dục thế hệ trẻ về lòng tự hào dân tộc, tinh thần cộng đồng và trách nhiệm bảo tồn những giá trị văn hóa lâu đời. Trong đó, giáo dục tiểu học đóng vai trò đặc biệt quan trọng bởi đây là giai đoạn hình thành những nhận thức nền tảng và thái độ sống của học sinh. Việc tích hợp DSVHPVT vào giáo dục tiểu học là cách tiếp cận bền vững để nuôi dưỡng ý thức văn hóa từ sớm cho thế hệ tương lai. Tại Việt Nam, mặc dù vấn đề giáo dục di sản đã được đề cập trong nhiều văn bản định hướng và chính sách giáo dục, song trên thực tế, việc triển khai tích hợp DSVHPVT vào chương trình chính khóa, đặc biệt là trong sách giáo khoa (SGK) tiểu học, vẫn còn hạn chế. Nội dung còn rời rạc, thiếu tính hệ thống; phương pháp truyền đạt chưa thực sự tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận di sản một cách sinh động, gần gũi và có chiều sâu. Trong bối cảnh ngành giáo dục đang đẩy mạnh đổi mới chương trình và SGK theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh, việc nghiên cứu những mô hình thành công từ quốc tế là vô cùng cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục văn hóa trong nhà trường. Hàn Quốc là một quốc gia có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam về lịch sử, văn hóa và nền giáo dục chịu ảnh hưởng của truyền thống phương Đông. Đặc biệt, Hàn Quốc đã xây dựng được một hệ thống giáo dục di sản tương đối bài bản và linh hoạt, trong đó việc tích hợp DSVHPVT vào các môn học trong SGK tiểu học được chú trọng và triển khai đồng bộ. Thông qua việc phân tích nội dung giáo dục di sản trong SGK tiểu học Hàn Quốc, Việt Nam có thể tiếp cận được các phương thức lựa chọn, tổ chức, và truyền tải nội dung di sản phù hợp với lứa tuổi học sinh, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm thiết thực. Vì vậy, đề tài “Nội dung tích hợp giáo dục DSVHPVT trong SGK tiểu học Hàn Quốc và gợi ý dành cho Việt Nam” mang tính thực tiễn rõ rệt và cấp thiết. Đề tài không chỉ góp phần làm sáng tỏ cách thức lồng ghép nội dung di sản vào chương trình học chính khóa tại Hàn Quốc, mà còn cung cấp cơ sở tham khảo hữu ích để Việt Nam xây dựng các giải pháp tích hợp giáo dục di sản phù hợp với bối cảnh và định hướng phát triển giáo dục quốc gia.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Trong những năm gần đây, giáo dục DSVHPVT đã trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Các nghiên cứu phần lớn tập trung vào vai trò của giáo dục di sản trong việc bảo tồn văn hóa dân tộc, phát triển bền vững và giáo dục công dân toàn cầu. Tuy nhiên, khi xem xét trên góc độ tích hợp nội dung DSVHPVT vào SGK tiểu học, có thể nhận thấy rằng trong khi ở Hàn Quốc đã có một số nghiên cứu cụ thể thì tại Việt Nam, đây vẫn là một khoảng trống nghiên cứu cần được tiếp cận một cách hệ thống. Tại Hàn Quốc, nhiều công trình nghiên cứu đã đề cập đến quá trình phát triển giáo dục di sản trong trường học và sự nổi lên của mô hình giáo dục di sản địa phương. Chẳng hạn, nghiên cứu của Kim Yonggu (2018) đã trình bày tiến trình phát triển của giáo dục di sản tại Hàn Quốc và nhấn mạnh vai trò ngày càng tăng của giáo dục văn hóa địa phương như một phương thức tăng cường sự gắn kết giữa học sinh và cộng đồng bản địa. Tiếp nối hướng nghiên cứu này, No Kyungmin (2020) đề xuất các phương án phát triển chương trình giáo dục DSVHPVT mang tính bền vững, đồng thời phân tích hiện trạng giáo dục di sản trong nhà trường Hàn Quốc. Đặc biệt, một số nghiên cứu đã đi sâu vào phân tích thực tiễn giáo dục DSVHPVT tại bậc tiểu học và cách tích hợp vào SGK. Han Keonsu và Kim Dawon (2021) đã khảo sát toàn diện chương trình giáo dục tiểu học Hàn Quốc, bao gồm cả SGK, và đưa ra đề xuất cải thiện nội dung giáo dục di sản theo hướng gần gũi với trải nghiệm học sinh. Trong khi đó, Cho Kyung Sook (2023) đã tập trung phân tích thực trạng giáo dục DSVHPVT ở bậc tiểu học, trong đó nhấn mạnh vai trò của SGK như một phương tiện quan trọng để tích hợp và truyền tải nội dung di sản văn hóa một cách chính thức. Ngoài ra, nghiên cứu của Jeong Yonghyeon (2023) và Lim Ji Hye (2022) cũng đóng góp góc nhìn về việc sử dụng tài nguyên địa phương và giáo dục trải nghiệm trong việc phát huy giá trị DSVHPVT tại trường học. Tại Việt Nam, các nghiên cứu hiện hành mới chỉ dừng lại ở cấp độ phổ thông nói chung hoặc đề cập đến giáo dục di sản như một hoạt động ngoại khóa, chưa đi sâu vào nội dung tích hợp trong SGK tiểu học. Chẳng hạn, nghiên cứu của Phạm Thị Thủy Chung, Bạch Ngọc Diệp và cộng sự (2020) chủ yếu đưa ra hướng dẫn sư phạm tổng quát về giáo dục DSVHPVT trong trường phổ thông, hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững. Một số công trình như của Vương Thị Phương Hạnh (2022) và Dương Quỳnh Phương – Đỗ Văn Hảo (2019) đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục di sản trong trường phổ thông, tuy nhiên chưa đề cập rõ ràng đến việc lồng ghép nội dung này vào SGK hoặc đặc thù cấp tiểu học. Các nghiên cứu có yếu tố công nghệ như của Nguyễn Văn Ninh và cộng sự (2024) hướng tới ứng dụng thực tế ảo trong giáo dục lịch sử, nhưng chưa đi sâu vào DSVHPVT hay tài liệu SGK. Nhìn chung, chưa có công trình nào tại Việt Nam tập trung khảo sát cụ thể cách tích hợp DSVHPVT vào SGK tiểu học – một khoảng trống đáng chú ý trong nghiên cứu hiện nay. Từ việc tổng quan tài liệu, có thể thấy rằng Hàn Quốc đã có một số công trình tiêu biểu phân tích trực tiếp việc đưa DSVHPVT vào SGK tiểu học, đồng thời đề xuất những hướng tiếp cận giáo dục đa dạng và thực tiễn. Ngược lại, ở Việt Nam, các nghiên cứu vẫn còn thiếu chiều sâu về nội dung chương trình và SGK, nhất là ở cấp tiểu học – nơi nền tảng giáo dục văn hóa nên được hình thành sớm.
Ý nghĩa khoa học
Đề tài “Nội dung tích hợp giáo dục DSVHPVT trong SGK tiểu học Hàn Quốc và gợi ý dành cho Việt Nam” có ý nghĩa khoa học ở tính mới, tính so sánh và tính liên ngành. Thứ nhất, đề tài khai thác một hướng nghiên cứu còn ít được quan tâm tại Việt Nam: phân tích nội dung tích hợp DSVHPVT trong SGK tiểu học. Khác với các nghiên cứu thiên về hoạt động ngoại khóa, đề tài tập trung vào chương trình chính khóa – một yếu tố nền tảng trong giáo dục lâu dài và bền vững. Thứ hai, bằng việc đối chiếu kinh nghiệm Hàn Quốc, đề tài không chỉ làm rõ cách thức tích hợp DSVHPVT trong SGK mà còn rút ra gợi ý phù hợp với bối cảnh giáo dục Việt Nam, từ đó bổ sung tri thức so sánh trong nghiên cứu giáo dục di sản. Thứ ba, đề tài có tính liên ngành khi kết hợp giữa giáo dục và văn hóa, đóng góp vào việc đổi mới nội dung giáo dục tiểu học theo hướng bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc.