Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Phân công lao động theo giới không phải là vấn đề mới đối với những nhà nghiên cứu xã hội. Tuy nhiên, những nghiên cứu trước đây thường phân chia hai loại công việc: tạo ra thu nhập và không tạo ra thu nhập trong sự phân công lao động ở gia đình như là chỉ báo của sự bất bình đẳng về giới. “Khoảng 20 năm trước đây, hầu như không có nghiên cứu của khoa học xã hội về công việc nội trợ” (Huber và Spitzer 1983). Nhưng từ khi sự phát triển công nghệ và sản xuất đòi hỏi phụ nữ tham gia ngày càng tăng vào lực lượng lao động xã hội và việc sử dụng hàng hóa, dịch vụ phục vụ cho sinh hoạt gia đình tăng lên, ngày càng có nhiều nghiên cứu về chủ đề này để hiểu được bản chất của sự biến đổi phân công vai trò giới trong gia đình. Các nghiên cứu không chỉ tập trung vào mô hình phân công giữa các thành viên trong các loại hình gia đình khác nhau, mà còn phân tích những tác động tiêu cực và tích cực của phân công lao động nội trợ. Các chủ đề nghiên cứu thường gặp là vấn đề bình đẳng giữa vợ và chồng, sự thay đổi việc làm của phụ nữ, sự biến đổi các chức năng của gia đình (Ferree 1990; Thompson 1991). Mặt khác, nghiên cứu hoạt động nội trợ trong các hộ gia đình thiếu do chưa kết hôn, ly thân, ly hôn ngày càng tăng để hiểu được tình trạng hôn nhân ảnh hưởng như thế nào đến việc thực hiện các hoạt động này (Scott J. South và Glenna Spitze, 1994). Theo Chỉ số bất bình đẳng giới (GII) năm 2019 do Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) điều tra đối với 189 quốc gia và vùng lãnh thổ, Hàn Quốc xếp thứ 10 thế giới và thứ nhất châu Á về mức độ bình đẳng giới. Đánh giá của UNDP hoàn toàn khác với xếp hạng gần đây của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) về Chỉ số khoảng cách giới (GGI). Theo xếp hạng này, Hàn Quốc chỉ đứng thứ 108 trên 153 quốc gia được điều tra. Các con số đó cho thấy trong bối cảnh xã hội Hàn Quốc hiện đại, mặc dù đã có những tiến bộ nhất định trong nhận thức về bình đẳng giới, thực trạng phân công lao động trong gia đình vẫn còn tồn tại những bất cập sâu sắc. Phụ nữ Hàn Quốc, bên cạnh việc tham gia ngày càng tích cực vào lực lượng lao động, vẫn phải gánh chịu phần lớn trách nhiệm trong các công việc nội trợ và chăm sóc gia đình. Vậy nên bài viết này muốn nghiên cứu sâu về vấn đề phân công lao động trong các gia đình Hàn Quốc hiện đại để nhằm mục đích đưa ra góc nhìn khách quan nhất về sự phát triển trong xã hội, con người và các chính sách mà Hàn Quốc đang áp dụng để giải quyết vấn đề này trong xã hội. Từ đó, bài viết này sẽ liên hệ tới thực trạng trong việc phân công lao động trong gia đình tại Việt Nam để chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa Việt Nam và Hàn Quốc, góp phần đưa ra những giải pháp tích cực để hai nước có thể học hỏi và cùng nhau phát triển trong tương lai.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Bài nghiên cứu này nhằm mục đích phân tích sâu sắc các khía cạnh phân công lao động trong các gia đình Hàn Quốc hiện đại trong một xã hội đang thay đổi nhanh chóng và xem xét sâu hơn ảnh hưởng của các đặc điểm văn hóa và các yếu tố kinh tế xã hội đến sự phân chia vai trò trong gia đình thông qua các nghiên cứu so sánh với các gia đình Việt Nam. Khi các khuôn mẫu vai trò giới truyền thống suy yếu và sự tham gia của phụ nữ vào các hoạt động kinh tế tăng lên, sự phân công lao động trong gia đình đang diễn ra theo một khía cạnh phức tạp hơn so với trước đây. Nghiên cứu này nhằm mục đích làm sáng tỏ những thay đổi này từ nhiều góc độ khác nhau và góp phần tìm kiếm sự phân công lao động bình đẳng và hiệu quả hơn trong gia đình, đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện đại. Đầu tiên, phân tích các nghiên cứu trước đây về phân công lao động trong gia đình Hàn Quốc. Nghiên cứu về phân công lao động trong gia đình Hàn Quốc đã được tiến hành từ nhiều góc độ khác nhau. Các nghiên cứu ban đầu chủ yếu coi vai trò hỗ trợ kinh tế của nam giới và vai trò làm việc nhà và chăm sóc trẻ em của phụ nữ là điều hiển nhiên dựa trên lý thuyết vai trò giới truyền thống (Choi, 1982; Kim, 1987). Những nghiên cứu này có hạn chế ở chỗ chúng không đánh giá đúng giá trị của công việc gia đình và bỏ qua vấn đề gánh nặng công việc gia đình quá mức tập trung vào phụ nữ. Từ những năm 1990, với sự phát triển của các nghiên cứu về phụ nữ, các quan điểm phê phán về vấn đề bất bình đẳng giới trong gia đình đã được nêu ra và các nghiên cứu mới về phân công lao động đã bắt đầu xuất hiện. Các nghiên cứu trong giai đoạn này đã chỉ ra các vấn đề từ góc độ bình đẳng giới bằng cách phân tích tác động của việc phụ nữ tham gia nhiều hơn vào các hoạt động kinh tế đối với sự phân công lao động trong gia đình, phương pháp phân công lao động của các cặp vợ chồng có thu nhập kép và khoảng cách giới trong giờ làm việc nhà (Lee, 1995; Park, 1998). Đặc biệt, các nghiên cứu chứng minh bằng thực nghiệm rằng sự tham gia của nam giới vào công việc nhà vẫn còn rất ít và phụ nữ phải chịu đựng ‘công việc ca thứ hai’ bằng cách sử dụng dữ liệu khảo sát sử dụng thời gian đã có tác động xã hội lớn (Yoo, 2000). Từ những năm 2000, các nghiên cứu phân tích tác động của nhiều yếu tố đa dạng hơn đối với sự phân công lao động trong gia đình đã được tiến hành tích cực. Ví dụ, ảnh hưởng của nhiều biến kinh tế xã hội như giá trị cá nhân, trình độ học vấn, mức thu nhập, đặc điểm công việc, sự hiện diện và độ tuổi của trẻ em, và quy mô gia đình đến sự phân công lao động đã được phân tích (Kim & Chung, 2005; Song, 2010). Ngoài ra, các nghiên cứu đã xuất hiện nhấn mạnh đến ảnh hưởng của sự phát triển của công nghệ thông tin và truyền thông và sự phổ biến của các thiết bị gia dụng đối với công việc nhà và tầm quan trọng của việc nam giới tham gia chăm sóc trẻ em (Choi & Lee, 2012). Gần đây, các nghiên cứu đã cố gắng phân tích sâu sắc ảnh hưởng tinh tế của các tương tác, phương pháp giao tiếp và mối quan hệ quyền lực giữa các cặp vợ chồng đến sự phân công lao động bằng cách sử dụng các phương pháp nghiên cứu định tính (Hwang, 2018). Thứ hai, phân tích những thành tựu và hạn chế của các nghiên cứu hiện có. Các nghiên cứu hiện có đã đóng góp rất lớn vào việc tiết lộ nhiều khía cạnh khác nhau của sự phân công lao động trong gia đình theo những thay đổi trong xã hội Hàn Quốc và nâng cao nhận thức xã hội về các vấn đề bất bình đẳng giới. Đặc biệt, các nghiên cứu thực nghiệm dựa trên dữ liệu thống kê đã chỉ ra rõ ràng khoảng cách giới tính trong giờ làm việc và đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu cơ bản cho việc hoạch định chính sách. Ngoài ra, các nghiên cứu định tính đã giúp hiểu sâu sắc về động lực của các mối quan hệ hôn nhân và những trải nghiệm chủ quan của cá nhân. Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện tại có những hạn chế sau. Thứ nhất, hầu hết các nghiên cứu đều phân tích dữ liệu cắt ngang tại một thời điểm cụ thể, khiến việc xác định những thay đổi dài hạn trong phân công lao động trở nên khó khăn. Thứ hai, chúng có xu hướng chỉ tập trung vào các khía cạnh định lượng như giờ làm việc hoặc tần suất tham gia, mà không xem xét đầy đủ các khía cạnh về nội dung và định tính của công việc nhà. Thứ ba, thiếu các nghiên cứu phản ánh đặc điểm của các loại hình gia đình khác nhau (ví dụ: gia đình chỉ có một cha hoặc một mẹ, gia đình chung sống, gia đình đa văn hóa, v.v.). Thứ tư, nghiên cứu so sánh quốc tế còn thiếu, khiến việc xác định khách quan tính đặc thù và tính phổ quát của phân công lao động trong các gia đình Hàn Quốc trở nên khó khăn. Thứ ba, tổng hợp các nghiên cứu hiện có về chủ đề và phương pháp luận. Xét theo chủ đề, nghiên cứu về phân công lao động ở các cặp đôi có thu nhập kép là tích cực nhất và nghiên cứu về mối quan hệ giữa thời gian nghỉ việc của phụ nữ và phân công lao động với sự tham gia của nam giới vào việc chăm sóc trẻ em cũng tăng đều đặn. Mặt khác, nghiên cứu về sự phân công lao động ở các cặp vợ chồng không con hoặc các cặp vợ chồng lớn tuổi tương đối chưa đầy đủ. Về phương pháp luận, nghiên cứu định lượng là trọng tâm chính và phân tích thống kê sử dụng dữ liệu khảo sát hoặc khảo sát sử dụng thời gian là phổ biến. Nghiên cứu định tính góp phần khám phá sâu sắc ý nghĩa và kinh nghiệm của sự phân công lao động thông qua các cuộc phỏng vấn sâu hoặc nghiên cứu trường hợp, nhưng có hạn chế là khó khái quát hóa. Gần đây, các nghiên cứu cố gắng phân tích nhiều lớp hơn thông qua phương pháp kết hợp nghiên cứu định lượng và định tính đã xuất hiện.
Ý nghĩa khoa học
Để khắc phục những hạn chế của các nghiên cứu hiện có và có một cuộc thảo luận sâu hơn, nghiên cứu này có những điểm khác biệt và giá trị sau. Đầu tiên, nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích sự phân công lao động trong các gia đình Hàn Quốc hiện đại từ nhiều góc độ khác nhau. Nghiên cứu này xem xét toàn diện không chỉ sự phân bổ giờ làm việc mà còn cả các khía cạnh định tính như sự phân chia công việc nhà theo loại, ảnh hưởng của giới tính trong quá trình ra quyết định và sự hài lòng giữa các cặp vợ chồng. Thứ hai, nghiên cứu này so sánh và phân tích sự phân công lao động trong các gia đình Hàn Quốc và Việt Nam. Việt Nam là một quốc gia thuộc phạm vi văn hóa Nho giáo tương tự như Hàn Quốc, nhưng cũng đang trải qua sự tăng trưởng kinh tế và thay đổi xã hội nhanh chóng. Thông qua nghiên cứu so sánh các gia đình ở hai quốc gia, chúng ta sẽ có thể xác định rõ hơn ảnh hưởng tương tác của các truyền thống văn hóa và mức độ phát triển kinh tế xã hội đối với sự phân công lao động trong gia đình. Đặc biệt, trường hợp của Việt Nam, nơi tỷ lệ phụ nữ tham gia kinh tế cao và các giá trị gia đình vẫn mạnh mẽ, có thể cung cấp một góc nhìn mới để hiểu những thay đổi trong sự phân công lao động trong xã hội Hàn Quốc. Thứ ba, nghiên cứu này phân tích toàn diện tác động của các biến số kinh tế xã hội khác nhau, cũng như thái độ về vai trò giới của cá nhân, sự hài lòng trong hôn nhân và mạng lưới hỗ trợ xã hội đối với sự phân công lao động. Điều này sẽ cung cấp một lời giải thích sắc thái và phức tạp hơn về việc ai, khi nào và tại sao họ phân công lao động theo một cách nhất định. Thứ tư, nghiên cứu này tiến hành nghiên cứu định lượng và định tính song song. Thông qua khảo sát, chúng tôi sẽ xác định tình trạng thực tế của sự phân công lao động trong các hộ gia đình Hàn Quốc và Việt Nam, và thông qua các cuộc phỏng vấn chuyên sâu, chúng tôi sẽ phân tích sâu sắc những kinh nghiệm và nhận thức của các cặp đôi, cũng như các khía cạnh xung đột và hợp tác trong quá trình phân công lao động. Cách tiếp cận đa diện này sẽ làm tăng độ tin cậy và tính hợp lệ của kết quả nghiên cứu và cho phép các cuộc thảo luận phong phú và chuyên sâu hơn. Nghiên cứu này áp dụng phương pháp nghiên cứu định tính để phân tích sâu sắc tình trạng thực tế và nguyên nhân gây ra những thay đổi trong sự phân công lao động trong các gia đình Hàn Quốc hiện đại. Chúng tôi mong muốn khắc phục những hạn chế của các nghiên cứu trước đây chủ yếu dựa vào dữ liệu cắt ngang từ một thời điểm cụ thể hoặc không phản ánh đầy đủ những trải nghiệm chủ quan của cá nhân. Thay vì tiến hành các cuộc phỏng vấn chuyên sâu, nghiên cứu này sẽ hiểu cụ thể tình trạng hiện tại của sự phân công lao động trong các hộ gia đình Hàn Quốc hiện đại thông qua dữ liệu thống kê đáng tin cậy và phân tích tài liệu nghiên cứu liên quan, đồng thời sẽ xem xét sâu sắc các yếu tố kinh tế xã hội và văn hóa gây ra những thay đổi. Cụ thể, bằng cách sử dụng dữ liệu thống kê do các nguồn đáng tin cậy như các cơ quan chính phủ, viện nghiên cứu và tạp chí học thuật cung cấp, chúng tôi sẽ phân tích khoảng cách giới tính trong giờ làm việc nhà, những thay đổi trong phân công lao động trong các hộ gia đình có hai nguồn thu nhập và xu hướng nam giới tham gia chăm sóc trẻ em, và chúng tôi sẽ thảo luận sâu về những thay đổi về cấu trúc xã hội, thay đổi chính sách và thay đổi về giá trị cá nhân có thể giải thích những thay đổi thống kê này thông qua nghiên cứu tài liệu liên quan. Thông qua cách tiếp cận này, mặc dù nghiên cứu này sẽ không trực tiếp khám phá sâu sắc những trải nghiệm cá nhân, chúng tôi hy vọng có thể giải thích một cách hợp lý và có hệ thống những đặc điểm chính và nguyên nhân của những thay đổi trong phân công lao động trong các hộ gia đình Hàn Quốc hiện đại bằng cách kết hợp dữ liệu thống kê khách quan và phân tích tài liệu chuyên sâu.