Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Trung Quốc và Việt Nam là hai quốc gia láng giềng hữu nghị, có lịch sử giao lưu văn hóa lâu đời. Trong ba nước chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Trung Hoa là Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam, có thể nói Việt Nam là nước chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất. Sự ảnh hưởng này thấm sâu vào mọi mặt của đời sống xã hội Việt Nam, từ ngôn ngữ, văn học, nghệ thuật đến các chuẩn mực đạo đức… Đó là lý do tôi chọn hai đối tượng này để so sánh. Các nhà thơ Việt Nam và Trung Quốc ít nhiều đều chịu ảnh hưởng về tư tưởng, điều này thể hiện rất rõ trong tác phẩm của họ. Do đó, với một hiện tượng hay đối tượng quen thuộc, cảm nhận của họ ra sao, cách thể hiện có giống nhau không, tình cảm của họ như thế nào… là những vấn đề tôi đặc biệt quan tâm. Tôi hy vọng thông qua việc nghiên cứu so sánh thơ ca thời Lý và thơ Đường, có thể tìm được lời giải cho những vấn đề trên. Từ đó hiểu rõ hơn tư duy nghệ thuật và cảm xúc cuộc sống của các nhà thơ đương thời.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
“唐诗中月意象的情感内涵与艺术特征”của Dung Xảo Vân đã tổng kết toàn diện những thành quả và hạn chế của các nghiên cứu về hình tượng trăng trong thế kỷ 20. Trên cơ sở đó, tác giả đã tiến hành đọc kỹ toàn bộ các bài thơ liên quan đến hình tượng trăng từ trước thời Đường và trong thời Đường, cố gắng thực hiện một nghiên cứu gần gũi với thực tế hơn về các vấn đề liên quan đến hình tượng trăng trong khuôn khổ một cái nhìn tổng thể. Thông qua việc phân tích sự phát triển và biến đổi của hình tượng trăng trong thơ trước thời Đường, từ đó thấy được sự kế thừa và phát triển trong thơ Đường. “浅谈唐诗中的月意象” của Ngô Nguyên Lượng đã đề cập đến hình tượng trăng trong thơ Đường.Vẻ sáng trong thuần khiết và sự trường tồn vĩnh cửu của trăng tượng trưng cho sự thủy chung son sắt và tình yêu bền vững, vì vậy trăng trở thành vật gửi gắm tình cảm và lời chúc tốt đẹp của thi nhân. Trong những bài thơ biên tái có sử dụng hình tượng trăng, các thi sĩ thường kết hợp hình tượng trăng với hình ảnh âm nhạc, ánh sáng bạc của trăng và vẻ đẹp của âm thanh được kết hợp một cách tinh tế, làm nổi bật lẫn nhau, cùng với khung cảnh nơi biên ải rộng lớn, vắng vẻ, lạnh lẽo, tạo nên một sự hài hòa thú vị và giàu sức gợi cảm. “论唐诗创作中的日月星辰意象”(2011) của Vương Lỗi chỉ ra rằng mặt trăng là người bạn tốt nhất của thi nhân. Ánh sáng huyền ảo và khó nắm bắt của trăng đã để lại nhiều truyền thuyết trong cả lịch sử văn hóa phương Đông lẫn phương Tây. Trong đời sống của thi nhân, khi cô đơn hay lạc lõng, họ lấy trăng làm bạn; khi tương tư hay buồn bã, họ giãi bày với trăng; khi trầm tư hay tưởng tượng, họ nhìn trăng để suy ngẫm. Do đó, trăng đã trở thành hình tượng lý tưởng để thi nhân biểu đạt nỗi nhớ quê, cảm giác cô độc, suy tư về vũ trụ và cuộc đời, cũng như để ngợi ca cái đẹp. Thông qua phân tích toàn văn, có thể thấy các hình tượng mặt trời, mặt trăng và sao khi được sử dụng trong sáng tác thơ Đường vừa có sự tương đồng, vừa có sự khác biệt rõ ràng. “Hình tượng mặt trăng trong thơ thiền Lý – Trần Việt Nam và thơ Đường Trung Quốc”(2011) của Quản Hồng Vĩ đã thông qua việc so sánh sự giống và khác nhau về nội dung, hàm ý và cách thể hiện nghệ thuật của hình tượng trăng trong thơ thiền phái thời Lý của Việt Nam và thơ Đường của Trung Quốc, để đi sâu khám phá quá trình biến đổi và phát triển của hình tượng trăng dưới hai bối cảnh văn hóa khác nhau. Từ sự sùng bái nguyên thủy đối với tự nhiên cho đến sự thẩm thấu của tư tưởng Thiền tông, hàm nghĩa văn hóa của mặt trăng ngày càng trở nên phong phú. “Văn hóa mặt trăng trong thơ Đường của Lý Bạch Trung Quốc” (2021) của Trần Thị Kim Nghi đã nghiên cứu cách người Trung Quốc nhận thức về mặt trăng trong quan niệm thẩm mỹ và tư duy hình tượng, đồng thời đi sâu phân tích nội hàm của “văn hóa mặt trăng” trong dân gian và triết học Trung Quốc. Đặc biệt, tác giả đã tiến hành nghiên cứu chuyên sâu về “văn hóa mặt trăng” trong thơ Đường của Lý Bạch. Thông qua việc nghiên cứu các bài thơ viết về đêm trăng của Lý Bạch, chúng ta có thể thấy quan niệm của ông về mặt trăng có mối liên hệ chặt chẽ với tư duy nguyên thủy và triết lý âm dương của Trung Hoa.
Ý nghĩa khoa học
Bài viết này lựa chọn hình tượng “Trăng” trong thơ Lý – Trần và thơ Đường làm đối tượng nghiên cứu, với mục đích từ góc độ so sánh văn hóa, đi sâu phân tích sự khác biệt và mối liên hệ giữa hình tượng “Trăng” trong thơ ca Trung Quốc và Việt Nam, qua đó góp phần cung cấp một góc nhìn mới cho nghiên cứu giao lưu văn học giữa hai nước.