Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Trong bối cảnh hợp tác giữa Việt Nam và Trung Quốc ngày càng mở rộng trên các lĩnh vực văn hóa, giáo dục và kinh tế, ngành Ngôn ngữ và Văn hóa Trung Quốc tại các trường đại học ở Việt Nam đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ. Việc thành thạo kỹ năng thuyết trình bằng ngoại ngữ đã trở thành yêu cầu thiết yếu, không chỉ đối với người đi làm mong muốn nâng cao lợi thế cạnh tranh, mà còn đối với sinh viên đang chuẩn bị hành trang cho con đường sự nghiệp. Tuy nhiên, kỹ năng thuyết trình vẫn là trở ngại lớn đối với nhiều người học. Trong các tình huống cần trình bày như báo cáo học thuật, các cuộc thi hùng biện tiếng Trung hoặc phỏng vấn xin việc, nhiều sinh viên gặp khó khăn trong việc thể hiện suy nghĩ một cách trôi chảy, điều này không chỉ làm ảnh hưởng đến kết quả học tập mà còn có thể cản trở con đường phát triển nghề nghiệp trong tương lai. Trong quá trình học ngoại ngữ, kỹ năng thuyết trình không chỉ phản ánh trình độ ngôn ngữ của người học mà còn thể hiện khả năng giao tiếp, tư duy logic và năng lực tổng hợp của họ. Là một hình thức đầu ra ngôn ngữ ở trình độ cao, thuyết trình giữ vai trò quan trọng trong quá trình học tiếng Hán, có thể nâng cao khả năng tổ chức ngôn ngữ, sự lưu loát trong diễn đạt, khả năng ứng biến, sự tự tin và hiệu quả giao tiếp của sinh viên, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho việc nghiên cứu học thuật và giao tiếp nghề nghiệp trong tương lai. Tại Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Trung Quốc – Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội, các học phần như “Giao tiếp liên văn hóa”, “Quản trị doanh nghiệp”, “Kinh tế Trung Quốc đương đại” và “Giao tiếp trong kinh doanh” đều tích hợp yêu cầu thuyết trình trên lớp, trong đó sinh viên phải chủ động chuẩn bị nội dung và trình bày trước tập thể. Điều này cho thấy kỹ năng thuyết trình đã trở thành một phần không thể thiếu trong chương trình đào tạo tiếng Hán dành cho sinh viên năm cuối. Nghiên cứu này tập trung vào đối tượng sinh viên năm ba và năm tư – giai đoạn then chốt chuyển tiếp từ môi trường học thuật sang thị trường lao động, được xem là “thời điểm vàng” để phát triển các kỹ năng mềm thiết yếu. Trong giai đoạn này, việc thuyết trình không chỉ góp phần vào đánh giá kết quả học tập mà còn là cơ hội để sinh viên thể hiện năng lực cá nhân, tham gia các hoạt động học thuật cũng như chuẩn bị cho quá trình tìm kiếm việc làm. Bài viết này nhằm khảo sát thực trạng năng lực thuyết trình tiếng Hán của sinh viên Trường Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia Hà Nội, phân tích những khó khăn mà sinh viên gặp phải trong quá trình diễn đạt và tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng. Khác với những nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào khả năng thuyết trình tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, bài viết này hướng đến lĩnh vực còn tương đối ít được khai thác – diễn thuyết tiếng Hán, nhằm đề xuất những chiến lược đào tạo và phương pháp nâng cao thiết thực cho người học tiếng Hán. Thông qua nghiên cứu, bài viết làm rõ những rào cản cốt lõi đang kìm hãm sự phát triển kỹ năng thuyết trình của sinh viên, từ đó đưa ra các giải pháp cải thiện cụ thể, giúp sinh viên vượt qua giới hạn tư duy, tăng cường sự tự tin trong diễn đạt, nâng cao kỹ năng giao tiếp, và từ đó chuẩn bị tốt hơn cho quá trình học tập chuyên sâu và phát triển nghề nghiệp trong tương lai.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan Bài nghiên cứu đề cập đến hai khía cạnh chính là (1) thực trạng kỹ năng thuyết trình bằng tiếng Hán của sinh viên năm 3 và năm 4 trường đại học Ngoại ngữ-ĐHQGHN và (2) các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thuyết trình. Giới học thuật trong và ngoài nước cũng đã có những nghiên cứu hai khía cạnh trên.
Nghiên cứu về năng lực thuyết trình của sinh viên đại học và các yếu tố ảnh hưởng Trong các nghiên cứu tại Việt Nam, Nguyễn Thị Thu Trang (2019) chỉ ra rằng sinh viên đại học Việt Nam thường gặp phải các vấn đề như diễn đạt chưa lưu loát, thiếu tự tin trong quá trình thuyết trình, nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực ngôn ngữ còn hạn chế và tâm lý chưa vững vàng. Dương Đức Minh và Dương Lan Hương (2017) nhấn mạnh thêm rằng sự tương tác giữa giảng viên và sinh viên trong lớp học có tác động tích cực đến việc nâng cao kỹ năng thuyết trình của sinh viên, trong đó môi trường học tập tích cực và cơ chế phản hồi kịp thời giúp thúc đẩy tinh thần chủ động và sự tự tin trong biểu đạt. Ở góc nhìn vĩ mô hơn, Trương Đức Vinh và Hồ Thủy An (2023) cho rằng, quá trình đào tạo thuyết trình một cách có hệ thống không chỉ giúp cải thiện kỹ năng ngôn ngữ mà còn góp phần phát triển tư duy phản biện và nâng cao ý thức giao tiếp liên văn hóa cho sinh viên. Ở phương diện nghiên cứu quốc tế, 黄光杨 (Huang Guangyang) (1996) cho rằng các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến hiệu quả thuyết trình bao gồm tần suất luyện tập, sự hỗ trợ từ môi trường, động lực từ sở thích, đặc điểm tính cách, mức độ rèn luyện kỹ năng và kinh nghiệm tham gia xã hội. Nghiên cứu của ông cũng chỉ ra rằng, không có mối liên hệ đáng kể nào giữa mức độ lo lắng khi thuyết trình với giới tính hoặc thành tích học tập. Trong khi đó, Steven A. Beebe và Susan J. Beebe (2010) cho rằng quá trình đào tạo kỹ năng thuyết trình nên bắt đầu từ nhiều khía cạnh như phân tích đối tượng người nghe, tổ chức nội dung và kỹ thuật diễn đạt, nhằm nâng cao toàn diện năng lực biểu đạt và khả năng giao tiếp trước công chúng của sinh viên.
Nghiên cứu về việc rèn luyện năng lực thuyết trình của sinh viên đại học Về phương diện rèn luyện năng lực học tập, Trương Đức Vinh và Hồ Thủy An (2023) cho rằng việc đào tạo kỹ năng thuyết trình một cách hệ thống mang lại tác động rõ rệt đối với sinh viên chuyên ngành tiếng Pháp. Một mặt, điều này giúp nâng cao toàn diện các kỹ năng ngôn ngữ cốt lõi như nghe hiểu, nói, đọc và viết; mặt khác, nó còn tạo nền tảng vững chắc cho việc tiếp thu sâu các môn học chuyên ngành trong giai đoạn sau. Trong công trình 《大学英语演讲教学效能影响因素之研究》 (Nghiên cứu về yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy tiếng Anh ở đại học) (2013), 林曦 (Lin Xi) nhấn mạnh giá trị kép của việc dạy và học kỹ năng thuyết trình: ở phương diện phát triển nghề nghiệp, năng lực thuyết trình giúp tăng cường khả năng cạnh tranh và tiềm năng phát triển trong công việc của sinh viên; ở phương diện phát triển nhận thức, việc rèn luyện thuyết trình góp phần nuôi dưỡng tư duy logic và năng lực sáng tạo. Nghiên cứu này cũng đặc biệt chỉ ra hai nền tảng quan trọng mà dạy học thuyết trình mang lại cho sinh viên: thứ nhất là cơ hội chuyển hóa tư duy nội tại thành hệ thống ngôn ngữ có tổ chức, từ đó nâng cao hiệu quả biểu đạt; thứ hai là phát triển tư duy phản biện và năng lực giao tiếp thông qua quá trình tương tác, thúc đẩy khả năng sử dụng ngôn ngữ ở mức độ sâu. Về phương diện phát triển năng lực nghề nghiệp, Lại Thế Luyện (2011) chỉ ra rằng kỹ năng thuyết trình đóng vai trò đa dạng trong nhiều bối cảnh nghề nghiệp khác nhau. Ví dụ, nhân viên bán hàng có thể thuyết phục khách hàng hiệu quả hơn nhờ kỹ năng thuyết trình tốt, từ đó cải thiện doanh số; các trưởng nhóm kinh doanh cần trình bày chính xác các chiến lược trong cuộc họp hoặc trước công chúng; còn các nhà lãnh đạo cấp cao như CEO cần dùng bài thuyết trình để truyền cảm hứng cho nhân viên và truyền đạt tầm nhìn cũng như giá trị cốt lõi của doanh nghiệp. Huỳnh Văn Sơn (2012) cũng nhấn mạnh rằng trong xã hội hiện đại, kỹ năng mềm – đặc biệt là năng lực thuyết trình – đã trở thành yếu tố then chốt giúp cá nhân thích nghi với môi trường làm việc có cường độ cao và nhịp độ nhanh. Trong cuốn sách “Từ những khó khăn của sinh viên mới tốt nghiệp nhìn về một số kĩ năng mềm nhằm chuẩn bị thích ứng nghề” (2014), ông chỉ rõ: trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy thoái và nhu cầu tuyển dụng giảm, sinh viên buộc phải thể hiện được điểm mạnh của bản thân thông qua kỹ năng diễn đạt vượt trội trong khoảng thời gian phỏng vấn có hạn. Việc nâng cao năng lực thuyết trình không chỉ giúp sinh viên nổi bật trong quá trình tìm việc mà còn giúp duy trì lợi thế cạnh tranh trong suốt sự nghiệp.