1. Nhu cầu thực tiễn
Nghiên cứu được xuất phát từ ba nhu cầu thực tiễn chính:
Hiểu biết ngôn ngữ và văn hóa: Nghiên cứu về từ Hán Việt không chỉ giúp
chúng ta hiểu biết sâu hơn về ngôn ngữ, mà còn về văn hóa của Việt Nam. Các
từ Hán Việt thường mang theo một lịch sử, một phong tục, một tập tục cũng như
những giá trị văn hóa đặc trưng. Hiểu biết về những thay đổi trong ý nghĩa của
các từ này có thể giúp chúng ta đào sâu hơn vào văn hóa và truyền thống của đất
nước.
Sử dụng trong giáo dục và dịch thuật: Các từ Hán Việt thường xuất hiện
trong giáo trình học tập cũng như trong văn bản chuyên ngành, báo cáo, văn văn
hóa và pháp lý. Hiểu biết rõ về ý nghĩa và sự thay đổi của chúng có thể giúp cải
thiện việc sử dụng và dịch thuật các tài liệu từ tiếng Hán Việt sang tiếng Việt
hiện đại.
Công tác biên soạn từ điển: Nghiên cứu này cũng có thể có ý nghĩa trong
việc cập nhật, biên soạn và phát triển các từ điển Hán Việt. Việc hiểu rõ về sự
thay đổi ý nghĩa của từng từ có thể giúp các nhà nghiên cứu và biên soạn từ điển
cung cấp thông tin chính xác và đầy đủ hơn cho người sử dụng.
2. Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Việc nghiên cứu từ Hán Việt bắt nguồn từ bối cảnh lịch sử thời kỳ phong
kiến Việt Nam, khi chữ Hán trở thành ngôn ngữ viết chính trong các văn bản
chính thức. Kể từ thời kỳ này, các nhà nghiên cứu đã quan tâm đến việc giải thích
và tìm hiểu sự ảnh hưởng và giao tiếp lẫn nhau giữa tiếng Trung và tiếng Việt.
Bước sang thế kỷ 20 và 21, các học giả đã sử dụng các phương pháp nghiên
cứu tiên tiến và các phương tiện khoa học công nghệ hiện đại để phân tích, khai
thác sâu hơn về cấu trúc và sự tương tác văn hóa của từ Hán Việt, từ đó mở rộng
hơn nữa việc nghiên cứu về từ Hán Việt. Những nghiên cứu này không chỉ cung
cấp những hiểu biết sâu sắc hơn về lịch sử và sự phát triển của tiếng Việt mà còn
góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa Việt Nam.
2.1. Kết quả nghiên cứu từ Hán Việt
Các nghiên cứu về nguồn gốc và phân loại Hán Việt bao gồm: “Từ ngoại
lai trong tiếng Việt” của (Nguyễn Văn Khang, 1992) phân loại từ vay mượn tiếng
Hán trong tiếng Việt theo sáu góc độ khác nhau; (Nguyễn Tài Cẩn, 2001)
“ Nguồn gốc và quá trình hình thành cách đọc Hán Việt” đã bàn về nguồn gốc
và tóm tắt quá trình tiến hóa của hệ thống âm vận và thanh điệu của âm Hán Việt.
(Lê Đình Khẩn, 2002) trong “Từ mượn gốc Hán trong Tiếng Việt: đã nêu lên ba
giai đoạn hình thành từ Hán Việt. “Xem xét tầng lớp và sự biến đổi ngữ âm từ
việc nghiên cứu âm Hán Việt” của (Nguyễn Đình Hiền, 2012) yừ góc độ biến
đổi âm, từ Hán Việt được chia thành ba phần: từ Hán Việt cổ, từ Hán Việt và từ
Hán Việt việt hóa. (Nguyễn Đình Hiền, 2010), trong cuốn “Thời gian hình thành và cơ sở ngữ âm của âm Hán Việt trung cổ”, từ góc nhìn lịch sử và ngôn ngữ đã
đưa ra một góc nhìn mới về thời kỳ xuất hiện của âm Hán Việt trung cổ.
Về từ điển Hán Việt có nhiều tác phẩm quan trọng như “Hán Việt từ điển
giản yếu” của Đào Duy Anh (1932) với 40.000 từ Hán Việt, “Từ điển Hán Việt”
của Thiều Chửu (1942), từ Hán Việt được sắp xếp theo bộ thủ và số nét, giúp
người đọc dễ dàng truy vấn các từ Hán Việt. Cuốn “Từ điển tiếng Việt” do Hoàng
Phê chủ biên (2015) cung cấp chú thích chữ Hán cho các từ Hán Việt, là công cụ
tham khảo rất thiết thực cho độc giả Việt Nam. Những từ điển này là nguồn tài
liệu quý giá cho người học và nghiên cứu ngôn ngữ, đặc biệt là những người
quan tâm đến từ Hán Việt.
Các bài nghiên cứu về sự biến đổi nghĩa của từ vựng Hán Việt gồm có: “Từ
vựng học Tiếng Việt” của (Nguyễn Thiện Giáp, 1998) tìm hiểu hiện tượng biến
đổi từ vựng tiếng Việt do từ vay mượn, đặc biệt là từ gốc Hán, đồng thời đề xuất
xu hướng tiến hóa của từ Hán Việt. “Từ chữ Hán đến chữ Nôm” của (Lê Nguyễn
Lưu, 2002) tóm tắt những biến đổi cơ bản về nghĩa của từ Hán Việt trong tiếng
Việt; “Phân tích so sánh các từ Hán Việt và từ Hán tương ứng” của (Nguyễn Thị
Bích Ngọc, 2008) đã từ mối quan hệ của phát âm, ngữ nghĩa và ngữ pháp của từ,
để sự biến đổi ngữ nghĩa của từ thành 5 loại chính.
Các nghiên cứu so sánh ngữ nghĩa của từ Hán Việt với các từ Hán tương
ứng như (Đỗ Thị Thanh Huyền, 2004) trong “Từ mượn tiếng Hán trong tiếng
Việt hiện đại” đã tiến hành thảo luận sơ bộ về nghĩa của từ Hán Việt và tiếng
Hán tương ứng; (Nguyễn Phước Lộc, Nguyễn Thị Minh Hồng, 2014) trong “Một
số vấn đề trong giảng dạy và biên soạn tài liệu tiếng trung quốc nhìn từ góc độ
đối chiếu ngữ nghĩa của từ hán việt và từ hán tương đương” đã bàn về mối quan
hệ giữa từ Hán Việt và từ tiếng Hán hiện đại tương ứng, đồng thời chỉ ra vai trò
tích cực của từ Hán Việt trong việc dạy và học tiếng Hán như ngôn ngữ thứ hai.
2.2. Kết quả nghiên cứu về từ Hán Việt song tiết
Các bài nghiên cứu về từ vựng Hán Việt song tiết bao gồm: “Nghiên cứu từ vựng
Hán Việt đa âm tiết” của Nguyễn Thị Anh Thư (2010), đưa ra sự phân loại tương
đối toàn diện về phương pháp hình thành từ của từ Hán Việt song tiết; tác phẩm
“Thảo luận sơ lược về các phương pháp chuyển đổi từ Hán Việt đa âm tiết” của
Nguyễn Thị Kim Hoà (2015) đã tóm tắt bảy loại phương pháp Việt hóa của từ
Hán Việt song tiết. Phạm Minh Phương trong ““Nghiên cứu đặc điểm nghĩa của
từ Hán Việt đa âm tiết” (2015) và “Về sự biến đổi của từ Hán Việt đa âm tiết
trong tiếng Việt” (2016) đã phân tích đặc điểm của từ Hán Việt song tiết từ ba
góc độ trật tự từ, ngữ âm và Việt hóa, đồng thời tóm tắt các nguyên nhân hình
thành các biến thể từ Hán Việt song âm tiết.
Những đóng góp cho việc nghiên cứu các từ Hán Việt song tiết và các từ tương
đương trong tiếng Hán bao gồm (La Văn Thanh, 2008) “Nghiên cứu sơ bộ về quy luật hiện tượng từ đa âm tiết tương ứng với trật tự ngược tiếng Hán” từ góc
độ chức năng của từ, ngữ tố và ngữ nghĩa để tổng hợp ra một quy luật nhất định;
(Cai Mengzhen, 2008) trong “Nghiên cứu so sánh các từ ghép song âm tiết Hán
Việt đảo ngược” đã tiến hành nghiên cứu so sánh những điểm giống và khác nhau
của các từ Hán Việt đảo ngược từ năm khía cạnh. Tác phẩm “Nghiên cứu sơ bộ
về từ vựng Hán Việt trong tiếng Việt hiện đại” của (Nguyễn Quang Long; 2013)
đã so sánh, phân tích toàn diện các từ Hán Việt song tiết với các từ Hán tương
ứng để tìm ra điểm tương đồng và khác nhau trong cách dùng.
3. Ý nghĩa khoa học
Nghiên cứu về từ Hán Việt nhằm phân tích sự thay đổi về ý nghĩa của các
từ Hán Việt thông qua hai phiên bản từ điển, một vào năm 2003 và một vào năm 2015. Thông qua việc so sánh các phiên bản từ điển này, nghiên cứu nhằm xác
định xu hướng thay đổi ý nghĩa của từ Hán Việt trong khoảng thời gian hơn một
thập kỷ.
Phân tích sự thay đổi nghĩa của các từ Hán Việt song tiết có thể đưa ra
những thông tin quý giá về sự phát triển của ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam qua
các thời kỳ khác nhau. Nghiên cứu này có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách
mà các từ Hán Việt đã thay đổi ý nghĩa theo thời gian, phản ánh sự tiếp xúc,
tương tác và phát triển của ngôn ngữ trong cộng đồng. Điều này có thể giúp hiểu
rõ hơn về sự phong phú, đa dạng của tiếng Việt.
Trường Đại học Ngoại ngữ – ĐHQGHN
