Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Thực trạng phát triển du lịch lễ hội tại các làng nghề truyền thống đang đặt ra nhiều thách thức trên toàn thế giới. Hiện nay, nhiều làng nghề có giá trị văn hóa lâu đời đang gặp khó khăn trong việc thu hút du khách, duy trì hoạt động sản xuất và bảo tồn di sản. Trong bối cảnh này, việc phát triển du lịch lễ hội được xem là một hướng đi tiềm năng nhằm vừa thúc đẩy kinh tế địa phương, vừa giữ gìn và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống. Hàn Quốc là một trong những quốc gia có nhiều mô hình thành công trong việc tổ chức lễ hội làng nghề, điển hình là lễ hội gốm sứ Icheon. Đây là sự kiện thường niên thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, góp phần quảng bá thương hiệu gốm sứ Icheon ra toàn cầu. Những kinh nghiệm từ mô hình này mang lại nhiều bài học quý báu cho các làng nghề truyền thống khác, trong đó có làng gốm Bát Tràng của Việt Nam. Liên hệ với Việt Nam, Bát Tràng là một làng gốm lâu đời với lịch sử hàng trăm năm, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy tinh hoa gốm sứ Việt Nam. Tuy nhiên, hoạt động du lịch tại đây vẫn chưa phát triển xứng tầm với tiềm năng vốn có. Việc tổ chức một lễ hội gốm sứ bài bản không chỉ giúp Bát Tràng thu hút nhiều du khách hơn mà còn tạo động lực phát triển kinh tế – xã hội, nâng cao ý thức bảo tồn văn hóa và xây dựng thương hiệu gốm sứ Việt Nam trên thị trường quốc tế. Xuất phát từ thực tiễn này, nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá tiềm năng phát triển du lịch lễ hội tại Bát Tràng, học hỏi từ mô hình lễ hội gốm sứ Icheon của Hàn Quốc. Qua đó, nghiên cứu sẽ đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm tổ chức một lễ hội hiệu quả, đóng góp vào sự phát triển bền vững của làng nghề cũng như ngành du lịch văn hóa tại Việt Nam.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Nghiên cứu trong nước
Nhóm các nghiên cứu về Phát triển làng nghề truyền thống
Phát triển bền vững làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng điểm Bạch Thị Lan Anh (2010); Nguyễn Lê Thu Hiền (2014), Làng nghề truyền thống phục vụ du lịch ở tỉnh Thừa Thiên Huế: Các nghiên cứu trong nhóm này tập trung vào việc phân tích vai trò của làng nghề truyền thống trong phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt là ở các khu vực nông thôn. Một số nghiên cứu đã làm rõ tầm quan trọng của làng nghề trong việc tạo việc làm, nâng cao thu nhập và bảo tồn giá trị văn hóa. Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chỉ ra những mô hình phát triển làng nghề dựa trên sự kết hợp giữa sản xuất truyền thống và ứng dụng công nghệ mới. Tuy nhiên, hạn chế của nhóm nghiên cứu này là chưa có nhiều công trình đánh giá sâu về khả năng thích ứng của làng nghề với thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế.
Nhóm các nghiên cứu về Các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển làng nghề truyền thống
Nguyễn Phước Phú Quang (2013), Du lịch làng nghề ở đồng bằng sông Cửu Long – Một lợi thế văn hóa để phát triển du lịch: Nhóm nghiên cứu này tập trung xác định các yếu tố tác động đến sự phát triển của làng nghề, bao gồm chính sách hỗ trợ, điều kiện hạ tầng, trình độ lao động, công nghệ sản xuất và nhu cầu thị trường. Một số nghiên cứu đã phân tích ảnh hưởng của yếu tố văn hóa, xã hội đến sự tồn tại và phát triển của làng nghề. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu mới dừng lại ở việc nhận diện yếu tố tác động mà chưa đưa ra được mô hình cụ thể về mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố, cũng như thiếu các nghiên cứu định lượng để đo lường tác động này một cách chính xác.
Nhóm các nghiên cứu về Giải pháp phát triển các làng nghề
Nguyễn Trí Dĩnh (2005), Những giải pháp nhằm phát triển làng nghề ở một số tỉnh đồng bằng sông Hồng; Vũ Văn Đông (2010), Mỗi làng một sản phẩm, là giải pháp để phát triển du lịch bền vững; An Vân Khánh (2013), Phát triển làng nghề, ngành nghề gắn với du lịch; Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam (2003), Thực trạng và những giải pháp nhằm phát triển làng nghề tỉnh Bắc Ninh; Liên Minh (2009), Một số vấn đề bảo tồn và phát triển làng nghề; Trang tin Ban quản lý di tích Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc (2014), Tìm hướng phát triển cho du lịch làng nghề Việt Nam; UBND tỉnh Bắc Ninh (2011), Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2011-2020 và định hướng đến năm 2030; Sở Công Thương Bắc Ninh (2012), Báo cáo định hướng chiến lược phát triển các làng nghề, thực trạng đầu tư vào các làng nghề và tình hình phát triển các làng nghề tại Bắc Ninh, 2012; Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Bắc Ninh, Báo cáo Hoạt động phát triển du lịch của tỉnh thời kỳ 2006 – 2013; Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Bắc Ninh, Khai thác làng nghề tỉnh Bắc Ninh trong các chương trình du lịch của tỉnh, Chuyên đề của Phòng Nghiệp vụ Du lịch, 2014; Phạm Xuân Hậu, Trịnh Văn Anh (2012), Giải pháp phát triển bền vững làng nghề truyền thống tại Việt Nam phục vụ du lịch: Các nghiên cứu trong nhóm này chủ yếu đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của làng nghề, bao gồm đổi mới công nghệ, cải thiện chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu, và mở rộng thị trường tiêu thụ. Một số nghiên cứu đã đề xuất mô hình phát triển bền vững cho làng nghề thông qua việc kết hợp sản xuất với du lịch trải nghiệm hoặc áp dụng các tiêu chuẩn môi trường. Tuy nhiên, nhiều giải pháp được đề xuất mang tính lý thuyết, chưa có nhiều nghiên cứu thực nghiệm chứng minh tính hiệu quả trong thực tế, dẫn đến hạn chế trong việc áp dụng rộng rãi. Nhìn chung, các nghiên cứu trong nước về phát triển làng nghề truyền thống đã cung cấp nền tảng quan trọng về thực trạng, yếu tố ảnh hưởng và các giải pháp phát triển. Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống nghiên cứu cần được tiếp tục khai thác, đặc biệt là các nghiên cứu chuyên sâu về mô hình phát triển bền vững, khả năng thích ứng của làng nghề với yêu cầu của thị trường hiện đại và tác động của các chính sách hỗ trợ. Điều này đòi hỏi sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn nhằm đưa ra các khuyến nghị có tính ứng dụng cao hơn.
Nghiên cứu nước ngoài
Nghiên cứu của Tsai & Lee (2016) tập trung vào mối quan hệ giữa môi trường vật lý của lễ hội, giá trị cảm nhận của du khách, mức độ hài lòng và hình ảnh lễ hội. Kết quả nghiên cứu cho thấy không gian tổ chức, thiết kế và bố cục sự kiện có tác động lớn đến trải nghiệm của khách tham quan. Điều này có thể giúp định hướng cho việc thiết kế không gian lễ hội gốm sứ tại Bát Tràng nhằm nâng cao sự hài lòng của du khách. Tuy nhiên, nghiên cứu chưa đi sâu vào đặc thù của lễ hội làng nghề truyền thống và chưa phân tích tác động kinh tế – xã hội của lễ hội đối với cộng đồng địa phương. Jansa (2017) tiếp cận lễ hội từ góc độ văn hóa và xã hội, nhấn mạnh vai trò của lễ hội trong việc bảo tồn bản sắc địa phương và thu hút sự tham gia của cộng đồng. Nghiên cứu cho thấy sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống và đổi mới sẽ giúp duy trì sức hút của lễ hội đối với du khách. Đối với lễ hội gốm sứ tại Bát Tràng, những kết luận này có thể được vận dụng để tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào quá trình tổ chức và tạo ra một sự kiện bền vững. Tuy nhiên, nghiên cứu chưa đề cập đến các chiến lược thu hút khách du lịch hoặc mô hình tổ chức cụ thể từ các lễ hội thành công như Icheon. Trong khi đó, Zhang, Li & Wang (2023) nghiên cứu về sự phát triển và ứng dụng công nghệ vào sản phẩm gốm sứ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI). Việc đổi mới sản phẩm gốm có thể góp phần gia tăng giá trị thương mại và thu hút du khách, tạo tiền đề cho các hoạt động du lịch gắn liền với lễ hội. Đối với Bát Tràng, nghiên cứu này gợi mở hướng phát triển sản phẩm quà lưu niệm sáng tạo và tích hợp công nghệ vào trải nghiệm lễ hội. Tuy nhiên, nghiên cứu không tập trung vào du lịch lễ hội và chưa đề cập đến cách tổ chức một sự kiện văn hóa hiệu quả. Các nghiên cứu đóng góp một góc nhìn hữu ích cho việc phát triển lễ hội gốm sứ tại Bát Tràng, từ thiết kế không gian, sự tham gia của cộng đồng đến ứng dụng công nghệ. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào việc xây dựng mô hình lễ hội bền vững cho một làng nghề truyền thống, đặc biệt là học hỏi từ lễ hội gốm sứ Icheon. Do đó, nghiên cứu của đề tài này có ý nghĩa quan trọng trong việc bổ sung các khoảng trống đó, góp phần đề xuất phương án tổ chức phù hợp với điều kiện thực tiễn tại Bát Tràng.
Ý nghĩa khoa học
Kết quả của nghiên cứu mang tính mới ở cách tiếp cận so sánh, rút kinh nghiệm từ một lễ hội gốm sứ thành công trên thế giới. Nghiên cứu đề xuất mô hình tổ chức lễ hội kết hợp bảo tồn truyền thống với yếu tố sáng tạo, tập trung vào du lịch trải nghiệm. Đồng thời, đề tài đưa ra giải pháp khả thi về hình thức tổ chức, quảng bá và liên kết cộng đồng, góp phần bổ sung tài liệu khoa học về phát triển du lịch lễ hội tại các làng nghề Việt Nam.