Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Nho giáo là một trong những yếu tố ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội Hàn Quốc hàng trăm năm qua. Tư tưởng Nho giáo không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành quy phạm, chuẩn mực đạo đức mà còn tác động đến cách con người giao tiếp, ứng xử trong gia đình, công việc và xã hội. Hiện nay, dưới xu thế toàn cầu hóa và hội nhập giao lưu nhanh chóng của thế giới, việc trang bị cho mình những kiến thức về văn hóa của đất nước khác là vô cùng quan trọng. Trong khi đó, tư tưởng Nho giáo lại vẫn luôn giữ một vị trí nhất định trong đời sống của người Hàn Quốc, đặc biệt là trong văn hóa ứng xử. Nhận thức được mối liên hệ mật thiết giữa Nho giáo với những quy tắc trong văn hóa ứng xử của người Hàn Quốc cũng như tầm quan trọng của việc hiểu biết về vấn đề này, nhóm nghiên cứu đã quyết định lựa chọn đề tài “Nghiên cứu ảnh hưởng của Nho giáo đến văn hóa ứng xử của người Hàn Quốc”, nhằm mang đến cho người học tiếng Hàn nói riêng, những người quan tâm đến văn hóa Hàn Quốc nói chung, một bức tranh toàn diện và sâu sắc hơn về văn hóa ứng xử của người Hàn Quốc dưới ảnh hưởng của các giá trị tư tưởng Nho giáo.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Cho đến nay, đã có nhiều nghiên cứu liên quan đến Nho giáo và văn hóa trong xã hội Hàn Quốc, tuy nhiên, trong phạm vi khảo sát tư liệu của nhóm thì chưa có công trình nào nghiên cứu một cách chuyên sâu và có hệ thống về ảnh hưởng của Nho giáo trong văn hóa ứng xử của người Hàn Quốc. Một số công trình nghiên cứu có liên quan đến vấn đề Nho giáo và văn hóa tại Hàn Quốc có thể kể đến như nghiên cứu của “한국행정문화의 유교적 전통요소: 문헌비평적 고찰” (tạm dịch: Yếu tố Nho giáo trong văn hóa hành chính Hàn Quốc: Khảo sát phê bình tư liệu) (1999) của Han Seok Tae đã phân tích ảnh hưởng của các giá trị Nho giáo trong văn hóa hành chính Hàn Quốc. Nghiên cứu phân loại các hành vi mang tính bệnh lý trong hành chính thành ba nhóm: quan hệ dọc (cấp trên – cấp dưới), quan hệ ngang (đồng nghiệp), và quan hệ công việc. Đồng thời, nghiên cứu chỉ ra rằng các lập luận về mặt tích cực của Nho giáo còn nhiều thiếu sót về phân biệt giữa lĩnh vực công – tư, lý thuyết – thực tiễn, và tình cảm cá nhân – giá trị nhân đạo. Cuối cùng, nghiên cứu bổ sung phân tích về tác động tiêu cực của Nho giáo từ góc độ chính trị – kinh tế, qua đó bác bỏ quan điểm duy trì hoặc đề cao các giá trị Nho giáo trong hành chính Hàn Quốc.
Hay nghiên cứu “지구화와 유교 전통-현대 한국인의 유교 가치관” (tạm dịch: Toàn cầu hóa và truyền thống Nho giáo: Giá trị quan Nho giáo của người Hàn Quốc hiện đại) (2007) của tác giả Jeon Tae Guk xem xét mối quan hệ giữa Nho giáo và sự phát triển của chủ nghĩa tư bản trong xã hội Hàn Quốc hiện đại. Hai quan điểm chính từ các nhà xã hội học như Marx và Weber được đưa ra: một là Nho giáo không tương thích với chủ nghĩa tư bản do xung đột giữa tinh thần cộng đồng và chủ nghĩa cá nhân; hai là Nho giáo cản trở sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Đông Á. Tuy nhiên, khảo sát năm 2005 cho thấy Hàn Quốc vẫn là một “xã hội Nho giáo phạm trù” vì phần lớn người dân duy trì nghi lễ và giá trị truyền thống, như cúng tổ tiên, hiếu thảo, kính trọng người lớn tuổi và trung thành với quốc gia. Ngay cả những người theo đạo Tin lành cũng giữ nhiều phong tục Nho giáo. Nghiên cứu này bác bỏ quan điểm rằng Nho giáo không thể tồn tại trong thời kỳ toàn cầu hóa. Đồng thời, nghiên cứu cũng đưa ra kết luận rằng mặc dù bề ngoài chịu ảnh hưởng của hiện đại hóa và tư bản hóa, các nguyên tắc và giá trị Nho giáo vẫn chi phối sâu sắc tư duy và hành vi của người Hàn Quốc.
Nghiên cứu “한국 유교의 말문화와 언어예절” (tạm dịch: Văn hóa ngôn từ và phép tắc ngôn ngữ trong Nho giáo Hàn Quốc) (2009) của Go Dae Hyeok nhằm khám phá văn hóa Nho giáo và lễ nghi trong việc sử dụng ngôn ngữ trong xã hội truyền thống Hàn Quốc. Tác giả chỉ ra rằng trong Nho giáo, giáo dục về ngôn ngữ được xem là cách rèn luyện tâm hồn và làm sáng tỏ đạo lý con người. Các sách giáo dục trẻ em trong xã hội truyền thống nhấn mạnh cách nói có chủ đích, tôn trọng và rõ ràng, đơn giản. Từ đó nghiên cứu cho thấy tầm quan trọng của việc học cách sử dụng ngôn ngữ đúng mực trong quá trình tu dưỡng đạo đức và xây dựng nhân cách.
Trong nghiên cứu “청소년의 유교가치관 및 예절수행과 생활만족도의 관계” (tạm dịch: Mối liên hệ giữa các giá trị Nho giáo, thực hành lễ nghi và mức độ hài lòng với cuộc sống của thanh thiếu niên Hàn Quốc) (2013), tác giả Cho Seong Koon đã tuyển chọn và tiến hành khảo sát trên 1.232 học sinh trung học cơ sở trong độ tuổi từ 13-15 ở Seoul và tỉnh Gyeonggi-Do. Từ đó, tác giả nhận thấy các giá trị Nho giáo và việc thực hành phép tắc ứng xử có liên quan sâu sắc đến mức độ hài lòng với cuộc sống ở thanh thiếu niên Hàn Quốc. Việc nâng cao các giá trị Nho giáo tích cực và thực hành phép tắc ứng xử dựa trên tư duy lành mạnh và phù hợp được xem là những yếu tố quan trọng giúp cải thiện mức độ hài lòng với cuộc sống của thanh thiếu niên Hàn Quốc.
Tại Việt Nam thì trong luận án “Những yếu tố Nho giáo trong văn hóa doanh nghiệp Hàn Quốc tại khu vực Đông Nam Bộ” (2023), tác giả Lê Hiền Anh đã phân tích các yếu tố Nho giáo ảnh hưởng đến văn hóa doanh nghiệp Hàn Quốc tại khu vực Đông Nam Bộ. Qua đó, tác giả đã lý giải cách thức tổ chức và phương thức ứng xử trong các doanh nghiệp Hàn Quốc, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm giải quyết hài hòa mối quan hệ trong doanh nghiệp Hàn Quốc hiện nay ở khu vực Đông Nam Bộ. Bằng các phương pháp nghiên cứu chuyên ngành dân tộc học kết hợp nghiên cứu so sánh đối chiếu mang tính liên ngành, vận dụng các khung lý thuyết và tiếp cận văn hoá – xã hội, tác giả đã đưa ra bức tranh tổng quan về đặc điểm của văn hóa doanh nghiệp Hàn Quốc tại khu vực Đông Nam Bộ. Đồng thời, luận án cũng làm sáng tỏ cách các các nhóm trong doanh nghiệp đã nhận thức, vận dụng tinh thần Nho giáo trong quá trình tương tác với nhau như thế nào.
Ý nghĩa khoa học
Trên cơ sở phân tích các nguyên lý cốt lõi của Nho giáo, nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ cách tư tưởng này ảnh hưởng lên văn hóa ứng xử của người Hàn Quốc. Từ đó, nghiên cứu sẽ mang đến một bức tranh cụ thể, đa chiều về văn hóa ứng xử của người Hàn Quốc dưới ảnh hưởng từ Nho giáo trải từ môi trường gia đình, giáo dục đến môi trường công sở, tập thể. Kết quả của nghiên cứu sẽ là nguồn gợi ý về giáo dục, quản trị doanh nghiệp và hợp tác quốc tế cũng như giúp nâng cao vốn hiểu biết văn hóa và đạt được hiệu quả giao tiếp với người Hàn Quốc trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.