Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Tư duy phản biện được xem là một trong những kỹ năng quan trọng mà sinh viên cần phát triển trong môi trường giáo dục đại học hiện đại. Khả năng phân tích, đánh giá, lập luận logic và giải quyết vấn đề một cách khách quan không chỉ giúp sinh viên thành công trong học tập mà còn trong sự nghiệp tương lai. Trong bối cảnh xã hội hiện nay, khi thông tin tràn ngập trên các loại hình không gian mạng và các vấn đề ngày càng phức tạp, việc trang bị cho sinh viên khả năng Tư duy phản biện càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Tư duy phản biện giúp sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức một cách chủ động mà còn kích thích khả năng tự phân tích và suy luận, từ đó đưa ra những quyết định đúng đắn và sáng suốt.
Giáo dục đại học tại Việt Nam đang ngày càng chú trọng đến việc phát triển Tư duy phản biện cho sinh viên, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập và phát triển toàn cầu. Tuy nhiên, mức độ phát triển Tư duy phản biện của sinh viên ở các lĩnh vực khác nhau còn khá đa dạng, và không phải sinh viên nào cũng được trang bị đầy đủ các kỹ năng này. Việc phát triển Tư duy phản biện không phải là một quá trình tự nhiên, mà cần có sự đầu tư bài bản từ phía giảng viên, chương trình học, và môi trường học tập.
Lý do chọn sinh viên Khoa Giáo dục Quốc tế làm đối tượng nghiên cứu là bởi sinh viên trong Khoa không chỉ theo học chương trình cử nhân liên kết quốc tế ngành Kinh tế – Tài chính giữa Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Southern New Hampshire, Hoa Kỳ, mà còn phải tiếp cận kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực Kinh tế – Tài chính bằng tiếng Anh theo giáo trình quốc tế. Điều này không chỉ đòi hỏi khả năng ngôn ngữ tốt mà còn yêu cầu sinh viên phải phát triển tư duy phản biện để phân tích, đánh giá các vấn đề kinh tế – tài chính phức tạp trong bối cảnh toàn cầu hóa. Do vậy, sinh viên Khoa Giáo dục Quốc tế là nhóm đối tượng phù hợp để khảo sát mức độ tư duy phản biện, bởi họ thường xuyên phải đối diện với những tình huống học tập đòi hỏi suy nghĩ sâu sắc, logic và khách quan nhằm phát triển năng lực tư duy phản biện hiệu quả.
Nghiên cứu này nhằm tìm hiểu mức độ Tư duy phản biện trong học tập của sinh viên Khoa Giáo dục Quốc tế tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội, từ đó xác định các yếu tố (bao gồm: phương pháp giảng dạy, môi trường học tập, yếu tố cá nhân, yếu tố gia đình và môi trường xã hội,…) tác động đến khả năng phát triển Tư duy phản biện của sinh viên.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
a. Tài liệu công trình nghiên cứu nước ngoài
Richard Paul & Linda Elder. (2012). Critical Thinking: Tools for Taking Charge of Your Learning and Your Life. (Pearson Education). Cuốn sách tập trung vào khái niệm Tư duy phản biện, nhấn mạnh tầm quan trọng của nó trong các bối cảnh cá nhân và chuyên nghiệp hóa. Ngoài ra còn cung cấp những giải pháp để nâng cao kỹ năng Tư duy phản biện.
Michita, Y. (2013). A review of critical thinking education. The Annual Report of Educational Psychology in Japan, 52, 128-139. Bài nghiên cứu tổng hợp và phân tích các nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn gần đây liên quan đến giáo dục tư duy phản biện tại Nhật Bản. Bài viết đặc biệt tập trung vào các nghiên cứu thực hành, phân loại chúng theo mục tiêu giáo dục (như phát triển văn hóa học thuật và công dân) và phương pháp giảng dạy (chẳng hạn như “phương pháp tổng quát” và “phương pháp hòa nhập”).
Dōda Taishi. (2001). Tư duy phản biện của sinh viên đại học đối với các chủ đề hàng ngày – Sự khác biệt về thái độ và khả năng giữa các năm học và chuyên ngành. Nghiên cứu Tâm lý Giáo dục, 49(1), 41-49. Nghiên cứu là làm rõ mức độ mà sinh viên đại học thể hiện khả năng và thái độ tư duy phản biện đối với các chủ đề hàng ngày, cũng như xác định sự khác biệt trong khả năng và thái độ này giữa các năm học (năm 01 và năm 04) và các chuyên ngành (nhân văn và khoa học tự nhiên). Nghiên cứu cũng nhằm tìm hiểu cách thức tư duy phản biện của sinh viên được thể hiện và phát triển qua các năm học và chuyên ngành khác nhau.
Hirayama, R. (n.d.). Tầm nhìn về đo lường thái độ và năng lực hỗ trợ tư duy phản biện. Kỷ yếu của Khoa Giáo dục, Trường Đại học Kyoto, 50, 290–298. Bài nghiên cứu khám phá và làm rõ các yếu tố hỗ trợ tư duy phản biện, đặc biệt là thái độ và năng lực cần thiết để thực hiện tư duy phản biện.
b. Tài liệu công trình nghiên cứu trong nước
Nguyễn Thị Quỳnh Phương. (2019). Thực trạng rèn luyện tư duy phản biện của sinh viên Trường Đại học Hải Phòng. (Tạp chí khoa học số 37). Nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp nhằm cải thiện việc rèn luyện tư duy phản biện (TDPB) cho sinh viên.
Ngô Mỹ Trân & Võ Thị Huỳnh Anh. (2021). Ảnh hưởng của tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề đến kết quả học tập của sinh viên khoa kinh tế – Trường Đại học Cần Thơ. (HCMCOUJS-Kinh tế và Quản trị Kinh doanh, 17(2), 50-64). Nghiên cứu chỉ ra ảnh hưởng tích cực của tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề lên kết quả học tập của sinh viên. Từ đó, đưa ra các biện pháp có thể cải thiện kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề, nhằm nâng cao kết quả học tập.
Nguyễn Thị Giang, Phạm Xuân Quang, & Dương Hồng Thắm. (2017). Thực trạng kỹ năng tư duy phản biện trong hoạt động học tập của sinh viên Khóa 8, Khoa Giáo Dục, Học Viện Quản Lý Giáo Dục. (Journal of Education Management, vol.9). Nghiên cứu đã chỉ ra rằng các yếu tố như hứng thú đối với hoạt động học tập, phương pháp giảng dạy, và sự chủ động của sinh viên trong học tập được xác định là những yếu tố chính ảnh hưởng đến mức độ phát triển của kỹ năng tư duy phản biện. Nghiên cứu cũng đưa ra các khuyến nghị để cải thiện kỹ năng tư duy phản biện cho sinh viên, bao gồm việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và khuyến khích sinh viên tìm hiểu đa dạng nguồn thông tin.
Ý nghĩa khoa học
Đề tài “Khảo sát mức độ Tư duy phản biện và các yếu tố ảnh hưởng tới việc phát triển khả năng Tư duy phản biện của sinh viên Khoa Giáo dục Quốc tế, Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội” có ý nghĩa lý thuyết và thực tiễn quan trọng. Về lý thuyết, nghiên cứu góp phần phát triển lý thuyết về Tư duy phản biện trong giáo dục đại học, cụ thể là trong Khoa Giáo dục Quốc tế. Mặc dù Tư duy phản biện là kỹ năng thiết yếu trong việc phát triển nhân cách và năng lực nghề nghiệp, tuy nhiên nghiên cứu về mức độ và các yếu tố tác động trong Khoa còn hạn chế. Kết quả nghiên cứu sẽ làm rõ mối quan hệ giữa Tư duy phản biện và các yếu tố như phương pháp giảng dạy, môi trường học tập và các hoạt động ngoại khóa. Về mặt thực tiễn, nghiên cứu giúp cải thiện chất lượng giáo dục, cung cấp thông tin cho giảng viên và thiết kế các chương trình đào tạo, hoạt động ngoại khóa thúc đẩy Tư duy phản biện, từ đó nâng cao kỹ năng giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề của sinh viên. Nghiên cứu cũng giúp sinh viên nhận thức rõ vai trò của Tư duy phản biện trong học tập và nghề nghiệp, cải thiện khả năng tự học và giải quyết vấn đề. Kết quả nghiên cứu góp phần hỗ trợ sinh viên chuẩn bị tốt hơn cho môi trường quốc tế và đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động.