Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Trong giao tiếp, lịch sự là một nhân tố quan trọng có vai trò điều hòa các mối quan hệ. Vấn đề hành vi ngôn ngữ lịch sự đã được các học giả trên thế giới nghiên cứu tương đối tường tận chi tiết. Tuy nhiên, trong cuộc sống thực tế luôn tồn tại các cuộc giao tiếp mà các quy tắc về lịch sự bị vi phạm nhằm mục đích cố tình làm tổn hại tới thể diện của đối phương và từ đó dẫn tới xung đột trong giao tiếp. Hiện nay, hành vi ngôn ngữ bất lịch sự ngày càng được nghiên cứu chuyên sâu hơn với việc lựa chọn ngữ liệu ngày càng mở rộng cũng như góc độ nghiên cứu ngày một đa dạng. Trên thực tế, hành vi ngôn ngữ bất lịch sự được thể hiện trong đa dạng các mối quan hệ xã hội, trong đó điển hình là mối quan hệ vợ chồng trong gia đình. Xã hội ngày một thay đổi, phát triển với sự tiến bộ chóng mặt của khoa học công nghệ, từ đó kéo theo những vấn đề, những mâu thuẫn và áp lực mới nảy sinh trong gia đình nói riêng và xã hội nói chung. Chính bởi vậy, việc nghiên cứu và phân tích yếu tố bất lịch sự trong hội thoại xung đột giữa các cặp vợ chồng Trung Quốc trong đời sống hiện đại sẽ giúp chúng ta, đặc biệt là những người có quan tâm tới đất nước Trung Quốc và Tiếng Trung có cái nhìn trực quan, sâu sắc hơn về diện mạo xã hội và đời sống người dân Trung Quốc trong thời đại ngày nay.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Goffman đã chỉ ra hội thoại xung đột không chỉ là hình thức đối kháng ngôn ngữ đơn thuần, mà là quá trình tái cấu trúc của trật tự tương tác ở trạng thái động. Bản chất của quá trình này là người tham gia hội thoại sử dụng các chiến lược khác nhau để giành quyền nói về mình. Từ góc độ phê phán, Briggs cho rằng hội thoại xung đột không chỉ là đối thoại mang tính chất tranh cãi giữa các cá thể hoặc tập thể, mà còn là công cụ sản sinh ra sự bất công trong xã hội. Ở Trung Quốc, nổi bật là nghiên cứu của tác giả Triệu Nhị Linh (2004) từ góc nhìn phân tích hội thoại đã tổng kết các kiểu đối thoại cụ thể trong từng giai đoạn của cuộc đối thoại xung đột. Hai học giả Nhiễm Vĩnh Bình và Dương Nguy (2011) xuất phát từ góc nhìn của ngôn ngữ học xã hội tiến hành nghiên cứu các hiện tượng nghiên cứu xuất hiện trong cuộc hội thoại xung đột giữa vợ và chồng.
Lại Tiểu Ngọc (2011) dựa trên lý luận thuận ứng ngôn ngữ của Verschuren nghiên cứu hội thoại xung đột của vợ chồng, chỉ ra đặc trưng thuận ứng thể động của hội thoại xung đột, trong đó bao gồm các biểu hiện ngữ dụng như mối quan hệ với ngữ cảnh, sự thay đổi mang tính chiến lược, chứng minh bản chất mang tính chức năng của hội thoại xung đột trên vai trò là “công cụ trao đổi”. Học giả Lưu Phong (2016) dựa trên lý thuyết bất lịch sự của Culpepper đã tiến hành phân tích giải mã hội thoại xung đột của vợ chồng trong phim “Gia đình hiện đại” và phân loại ra các kiểu bất lịch sự điển hình như hành vi công kích danh dự, chiến lược lịch sự tiêu cực..vv.. Bousfield (2008) đã hoàn thiện và bổ sung các lý thuyết về hành vi ngôn ngữ bất lịch sự mà Culpepper đưa ra, ông cho rằng chỉ có hai kiểu bất lịch sự là trực tiếp và gián tiếp. Goffman đưa ra quan điểm của mình về bản chất của thuyết bất lịch sự là sự phá vỡ “danh dự” và “sự tương tác hai bên”, biểu hiện ở việc cố tình lờ đi, hoặc công kích danh dự của đối phương. Nhà nghiên cứu người Trung Quốc Nhiễm Vĩnh Bình đã tiến hành chỉnh sửa, bổ sung các quan điểm lý thuyết của các học giả nước ngoài như Brown & Levinson hay Culpepper, đồng thời cũng nghiên cứu sâu về đặc trưng ngữ dụng của thuyết bất lịch sự trong tiếng Trung.
Ý nghĩa khoa học
Một, chúng tôi kết hợp quan điểm của các học giả để đưa ra định nghĩa, tính chất và loại hình của chiến lược bất lịch sự một cách khách quan và đầy đủ nhất. Hai là, mở rộng phạm vi ứng dụng của thuyết bất lịch sự, bởi các nghiên cứu trước nay hầu hết chỉ tập trung ở quan hệ người lạ mà thiếu đi quan hệ gia đình đặc biệt là quan hệ vợ chồng.
Từ góc độ xã hội, nghiên cứu về nguyên nhân, các phương thức sử dụng chiến lược bất lịch sự trong hội thoại mâu thuẫn sẽ giúp vợ và chồng hiểu hơn về ngôn ngữ của đối phương, góp phần tránh và giảm những xung đột trong mối quan hệ. Ngoài ra cũng giúp cho người học tiếng Hán hiểu rõ hơn về các chiến lược bất lịch sự này để tránh việc dùng sai hoặc hiểu sai ý của người nói trong ngữ cảnh nhất định.