Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Khi toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng, các doanh nghiệp không còn chỉ cạnh tranh bằng công nghệ, vốn và quy mô mà còn bằng văn hóa doanh nghiệp – giá trị cốt lõi giúp định hình bản sắc riêng của mỗi công ty. Một nền văn hóa doanh nghiệp mạnh mẽ không chỉ xác định bản sắc tổ chức mà còn củng cố sự gắn kết nội bộ, nâng cao hiệu suất làm việc và đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì lợi thế cạnh tranh dài hạn. Đặc biệt, đối với các doanh nghiệp thương mại điện tử – lĩnh vực chịu ảnh hưởng lớn từ những thay đổi về công nghệ và hành vi người tiêu dùng – văn hóa doanh nghiệp trở thành yếu tố thiết yếu để phát triển bền vững trong môi trường kinh doanh luôn biến động.
Đại dịch COVID-19 đã mang lại những thay đổi lớn cho nền kinh tế toàn cầu, tác động nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất, thương mại và chuỗi cung ứng. Trong khi nhu cầu mua sắm trực tuyến tăng mạnh, các doanh nghiệp thương mại điện tử lại phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm duy trì chuỗi cung ứng, thích nghi với làm việc từ xa và đảm bảo sức khỏe thể chất lẫn tinh thần cho nhân viên. Trong bối cảnh đó, văn hóa doanh nghiệp không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp duy trì hoạt động ổn định mà còn nâng cao khả năng thích ứng với thay đổi, củng cố sự gắn kết nội bộ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo để vượt qua những biến động của thị trường.
Coupang là nền tảng thương mại điện tử hàng đầu của Hàn Quốc, đã mở rộng thị phần và khẳng định vị thế dẫn đầu trong ngành ngay cả trong và sau đại dịch COVID-19. Coupang không chỉ tập trung vào đổi mới công nghệ hay cạnh tranh về giá mà còn xây dựng một nền văn hóa doanh nghiệp linh hoạt, đề cao tốc độ, đổi mới và quản lý lấy khách hàng làm trung tâm. Nhờ nền tảng văn hóa vững chắc, Coupang có thể duy trì sự ổn định trong hoạt động, tối ưu hóa hệ thống logistics và bảo vệ sự gắn kết nội bộ ngay cả trong thời điểm khó khăn.
Trong khi đó, thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam cũng đang phát triển nhanh chóng, thu hút nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước tham gia. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp Việt Nam có xu hướng tập trung vào tăng trưởng ngắn hạn hơn là coi văn hóa doanh nghiệp là một yếu tố cốt lõi. Những doanh nghiệp thiếu hệ giá trị rõ ràng thường gặp khó khăn trong việc thu hút và giữ chân nhân tài, đồng thời bộc lộ hạn chế trong việc duy trì sự ổn định khi đối mặt với những biến động lớn như đại dịch COVID-19. Do đó, việc nghiên cứu các mô hình thành công và xây dựng một nền văn hóa doanh nghiệp phù hợp với thị trường Việt Nam trở thành nhiệm vụ cấp bách.
Hơn nữa, quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Hàn Quốc đang ngày càng mở rộng, đặc biệt sau khi hai nước nâng cấp quan hệ lên “Đối tác chiến lược toàn diện” vào năm 2022, thúc đẩy hợp tác kinh tế mạnh mẽ hơn. Hiện nay, Hàn Quốc là nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam với hơn 9.000 doanh nghiệp đang hoạt động, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế của Việt Nam. Trong bối cảnh này, việc nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp của Coupang không chỉ mang lại những bài học hữu ích cho các doanh nghiệp thương mại điện tử tại Việt Nam mà còn giúp xây dựng chiến lược tăng trưởng bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh và ứng phó hiệu quả với những thay đổi của thị trường.
Xuất phát từ những vấn đề trên, nghiên cứu này nhằm phân tích “Văn hóa doanh nghiệp của Coupang và bài học cho các doanh nghiệp thương mại điện tử tại Việt Nam”. Bằng cách nghiên cứu chuyên sâu mô hình văn hóa doanh nghiệp của Coupang, nghiên cứu này sẽ rút ra những bài học hữu ích mà các doanh nghiệp thương mại điện tử tại Việt Nam có thể áp dụng, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh, thu hút nhân tài và xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp, bền vững. Đặc biệt, mục tiêu của nghiên cứu là đề xuất những định hướng chiến lược thiết thực giúp các doanh nghiệp thương mại điện tử Việt Nam phát triển hiệu quả hơn trong thời kỳ hậu COVID-19 và trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Văn hóa doanh nghiệp đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng trên thế giới, thu hút sự quan tâm của nhiều học giả. Một số công trình tiêu biểu đã đóng góp nền tảng lý thuyết vững chắc cho lĩnh vực này.
Terrence E. Deal và Allan A. Kennedy là những người tiên phong trong việc phổ biến thuật ngữ “văn hóa tổ chức” với tác phẩm Văn hóa tổ chức xuất bản năm 1988. Dựa trên nghiên cứu thực tiễn tại các doanh nghiệp Mỹ, hai tác giả khẳng định rằng văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của tổ chức. Họ cũng đề xuất những phương pháp giúp đánh giá và phân tích văn hóa của một doanh nghiệp một cách có hệ thống.
Tiếp nối các nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp, Edgar H. Schein (2010) đã có những đóng góp quan trọng với tác phẩm Văn hóa doanh nghiệp và sự lãnh đạo. Ông đã phân tích mối quan hệ giữa văn hóa tổ chức và năng lực lãnh đạo, đồng thời đưa ra mô hình ba tầng văn hóa doanh nghiệp, bao gồm: những yếu tố hữu hình, giá trị được chia sẻ và các giá trị tiềm ẩn.
Bên cạnh đó, Mats Alvesson (2002) với cuốn Understanding Organizational Culture đã làm rõ các thành phần tạo nên văn hóa tổ chức cũng như mối quan hệ giữa văn hóa doanh nghiệp với hệ thống quản lý. Những phân tích của ông giúp doanh nghiệp có cái nhìn sâu sắc hơn về cách xây dựng và duy trì văn hóa tổ chức hiệu quả.
Kim S. Cameron và Robert vào năm 2011 đã phát triển thêm các phương pháp tiếp cận thực tiễn trong tác phẩm Chẩn đoán và thay đổi văn hóa tổ chức: Dựa trên khung giá trị cạnh tranh. Công trình này giới thiệu mô hình OCAI (Organizational Culture Assessment Instrument), một công cụ hữu ích giúp doanh nghiệp đánh giá và điều chỉnh văn hóa tổ chức nhằm nâng cao hiệu suất hoạt động.
Ngoài ra, các nghiên cứu khác cũng góp phần mở rộng phạm vi nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp. Fons Trompenaars (1980) trong tác phẩm Chinh phục các làn sóng văn hóa đã tập trung vào sự khác biệt văn hóa trong kinh doanh quốc tế. Adrian Gostick và Chester Elton (2015) với Xây dựng văn hóa doanh nghiệp – 7 bước dẫn đến thành công đã đề xuất những phương pháp cụ thể nhằm phát triển văn hóa doanh nghiệp một cách bền vững. Bên cạnh đó, lý thuyết “Năm chiều văn hóa” của Hofstede (2010) cung cấp khung phân tích về sự khác biệt văn hóa giữa các quốc gia và ảnh hưởng của chúng đến hoạt động của doanh nghiệp.
Hiện tại, các nghiên cứu khoa học cụ thể về văn hóa doanh nghiệp của Coupang vẫn còn hạn chế. Một số nghiên cứu liên quan có thể kể đến như: nghiên cứu của Xiaobo Xue, Yu Sun, Peilin Tian và Yuhan Zhang (2024) với đề tài “New Retail Research of Korean Fresh Products in the Post-COVID Era – Take Coupang Rocket Delivery as an Example” (tạm dịch: Nghiên cứu về mô hình bán lẻ mới đối với sản phẩm tươi sống tại Hàn Quốc trong kỷ nguyên hậu COVID – Trường hợp Coupang Rocket Delivery); nghiên cứu của Kim Kwang Hyun và Lee Tae In (2022) với đề tài “쿠팡의 지속적인 성장을 위한 분석연구 – A Research on the Continuous Growth of Coupang” (tạm dịch: Phân tích về sự tăng trưởng bền vững của Coupang);…
Nhìn chung, những công trình nghiên cứu trên đã góp phần làm sáng tỏ tầm quan trọng của văn hóa doanh nghiệp, cung cấp cơ sở lý luận vững chắc và công cụ thực tiễn để các tổ chức áp dụng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.
Tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nước Tại Việt Nam, văn hóa doanh nghiệp đã trở thành một chủ đề được quan tâm và nghiên cứu rộng rãi. Nhiều công trình nghiên cứu, sách và bài báo đã được công bố nhằm làm rõ vai trò của văn hóa doanh nghiệp đối với sự phát triển bền vững của tổ chức.
Một số nghiên cứu tiêu biểu có thể kể đến như cuốn Giáo trình Văn hóa kinh doanh của Dương Thị Liễu (2012), trong đó tác giả đã trang bị những kiến thức nền tảng về văn hóa kinh doanh, bao gồm các yếu tố cấu thành như triết lý kinh doanh, đạo đức kinh doanh, văn hóa doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp và kỹ năng ứng dụng trong hoạt động kinh tế.
Tương tự, Nguyễn Mạnh Quân (2012) trong cuốn Giáo trình Đạo đức kinh doanh và văn hóa công ty đã trình bày toàn diện về đạo đức kinh doanh, văn hóa công ty và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, đồng thời đề cập đến cách thức xây dựng văn hóa doanh nghiệp trong các lĩnh vực quản lý, tổ chức, marketing và quan hệ khách hàng.
Ngoài ra, cuốn sách Văn hóa kinh doanh – Những góc nhìn (2007) tập hợp các bài viết của nhiều chuyên gia uy tín như Lê Đăng Doanh, Trần Văn Thọ, Tôn Thất Thiêm và một số tác giả quốc tế, cung cấp những góc nhìn đa chiều về doanh nhân, triết lý kinh doanh, đạo đức kinh doanh và văn hóa doanh nghiệp. Những công trình này đã góp phần quan trọng vào việc định hình nhận thức về văn hóa doanh nghiệp trong giới nghiên cứu cũng như thực tiễn kinh doanh tại Việt Nam.
Nhìn chung, các nghiên cứu trên đã giúp xây dựng nền tảng lý thuyết về văn hóa doanh nghiệp và cung cấp giải pháp thực tiễn cho các doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp trong lĩnh vực thương mại điện tử, đặc biệt là của các công ty nước ngoài như Coupang, vẫn còn rất hạn chế. Hiện chưa có nghiên cứu chuyên sâu nào phân tích văn hóa doanh nghiệp của Coupang, dù đây có thể là một trường hợp điển hình quan trọng để các doanh nghiệp thương mại điện tử Việt Nam tham khảo.
Hơn nữa, hầu hết các nghiên cứu trước đây tập trung vào doanh nghiệp trong nước, chưa có nhiều nghiên cứu ứng dụng các mô hình văn hóa doanh nghiệp toàn cầu vào bối cảnh Việt Nam. Đặc biệt, trong thời kỳ chuyển đổi số, cần có thêm nghiên cứu về đặc điểm văn hóa doanh nghiệp phù hợp với lĩnh vực thương mại điện tử và chiến lược ứng phó với thị trường đang thay đổi nhanh chóng.
Do đó, nghiên cứu này sẽ phân tích văn hóa doanh nghiệp của Coupang để khám phá đặc điểm văn hóa trong doanh nghiệp thương mại điện tử, từ đó rút ra những bài học chiến lược có thể áp dụng cho doanh nghiệp Việt Nam. Nghiên cứu này cũng sẽ làm rõ vai trò của văn hóa doanh nghiệp trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh trong nền kinh tế số, giúp doanh nghiệp Việt Nam phát triển bền vững trên thị trường toàn cầu.
Ý nghĩa khoa học
Nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp của Coupang và những bài học kinh nghiệm cho doanh nghiệp thương mại điện tử tại Việt Nam có ý nghĩa khoa học quan trọng và tính mới rõ rệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ. Trước hết, phần lớn các nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp hiện nay chủ yếu tập trung vào các doanh nghiệp phương Tây, trong khi các mô hình doanh nghiệp thương mại điện tử tại châu Á, đặc biệt là Hàn Quốc và Việt Nam, vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ. Việc phân tích một doanh nghiệp điển hình như Coupang – công ty thương mại điện tử hàng đầu Hàn Quốc – giúp mở rộng phạm vi nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp tại khu vực này và cung cấp những bằng chứng thực tiễn về cách thức một doanh nghiệp châu Á có thể xây dựng lợi thế cạnh tranh bền vững thông qua văn hóa tổ chức.
Bên cạnh đó, nghiên cứu này đóng góp vào lĩnh vực quản trị kinh doanh bằng cách khám phá vai trò của văn hóa doanh nghiệp trong bối cảnh thương mại điện tử – một lĩnh vực có tốc độ phát triển nhanh chóng và đòi hỏi những mô hình quản lý linh hoạt. Trong khi nhiều nghiên cứu trước đây tập trung vào văn hóa doanh nghiệp trong các ngành sản xuất hoặc dịch vụ truyền thống, nghiên cứu này đặt trọng tâm vào cách Coupang đã xây dựng và duy trì một nền văn hóa doanh nghiệp phù hợp với môi trường kinh doanh trực tuyến, từ đó giúp các doanh nghiệp thương mại điện tử tại Việt Nam có thể học hỏi và áp dụng vào thực tiễn.
Một điểm đột phá của nghiên cứu này là xem xét văn hóa doanh nghiệp không chỉ như một yếu tố nội bộ, mà còn như một công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp thích ứng với những thay đổi nhanh chóng trong thị trường số. Với tốc độ thay đổi công nghệ nhanh chóng, sự gia tăng cạnh tranh toàn cầu và sự chuyển đổi hành vi tiêu dùng sau đại dịch COVID-19, văn hóa doanh nghiệp không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì sự gắn kết nội bộ mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tối ưu hóa hiệu suất hoạt động. Nghiên cứu này sẽ giúp làm rõ cách Coupang tận dụng văn hóa doanh nghiệp để thích ứng với những thay đổi này và duy trì lợi thế cạnh tranh.
Hơn nữa, trong bối cảnh hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và Hàn Quốc ngày càng mở rộng, nghiên cứu này không chỉ có ý nghĩa học thuật mà còn mang tính ứng dụng cao. Việc nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp của Coupang giúp cung cấp một mô hình tham chiếu hữu ích để các doanh nghiệp thương mại điện tử Việt Nam có thể xây dựng chiến lược phát triển văn hóa tổ chức phù hợp với bối cảnh địa phương. Đây là một lĩnh vực nghiên cứu còn mới mẻ tại Việt Nam, khi phần lớn các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào văn hóa doanh nghiệp trong ngành công nghiệp sản xuất hoặc dịch vụ truyền thống. Do đó, nghiên cứu này không chỉ bổ sung khoảng trống trong lý thuyết mà còn mang lại giá trị thực tiễn, hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh kinh tế số và toàn cầu hóa.
Với những đóng góp mang tính tiên phong này, nghiên cứu sẽ giúp định hình một cách tiếp cận mới về văn hóa doanh nghiệp trong thương mại điện tử, đồng thời mở ra những hướng đi chiến lược cho các doanh nghiệp Việt Nam đang tìm kiếm mô hình phát triển bền vững và hiệu quả.