Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Tình trạng già hóa dân số và mức sinh ngày càng giảm đã gây ra tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực trầm trọng, tạo sức ép lớn lên quá trình an sinh xã hội của Nhật Bản. Là một trong những quốc gia đối mặt với tình trạng già hóa dân số nhanh nhất thế giới, Nhật Bản đã phải áp dụng nhiều biện pháp để ứng phó với tình trạng già hóa dân số, duy trì lực lượng lao động và thúc đẩy sự phát triển bền vững lâu dài của xã hội. Trong đó, việc áp dụng “chế độ tuyển dụng liên tục” đã mang lại nhiều tín hiệu tích cực, giải quyết một số vấn đề do già hóa dân số gây ra.
Mặc dù Việt Nam vẫn đang ở trong thời kì “cơ cấu dân số vàng” nhưng cũng dần phải đối mặt với xu hướng già hóa dân số khi nhóm dân số không hoạt động kinh tế ngày càng gia tăng, trong khi đó nhóm dân số trong độ tuổi lao động lại dần suy giảm. Theo Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), thời kỳ dân số vàng của Việt Nam dự kiến sẽ kết thúc vào năm 2039. Khi đó, Việt Nam sẽ chính thức bước vào thời kì già hóa dân số giống như Nhật Bản và đối mặt với các vấn đề mà già hóa dân số gây ra như thiếu lao động trẻ, tăng chi phí bảo trợ xã hội và lương hưu, áp lực đối với hệ thống y tế,… Mặc dù vấn đề già hóa dân số ở Việt Nam hiện nay chưa nghiêm trọng như Nhật Bản nhưng việc nghiên cứu và học hỏi từ kinh nghiệm ứng phó với tình trạng già hóa dân số của Nhật Bản và các quốc gia khác trên thế giới có thể giúp Việt Nam chủ động hơn trong công tác chuẩn bị, nhằm đối mặt hiệu quả với thách thức già hóa dân số trong tương lai.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Giáo sư Mitsushi Yashiro, Đại học Keio (2009) đã nghiên cứu về vấn đề “Nâng cao tuổi nghỉ hưu và chế độ tuyển dụng liên tục”. Bài nghiên cứu này tập trung vào chính sách gia hạn độ tuổi lao động và chế độ tái tuyển dụng ở Nhật Bản, đặc biệt sau khi luật bảo đảm việc làm cho người cao tuổi được sửa đổi vào năm 2006. Nghiên cứu cũng phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn của từng doanh nghiệp và tác động của các chính sách này đến quản lý nhân sự và cân bằng quyền lợi giữa các nhóm lao động. Đồng thời, nếu áp dụng chế độ tuyển dụng liên tục, mối quan hệ giữa thời gian làm việc, khối lượng công việc và tiền lương cũng sẽ có sự khác biệt đáng kể so với trước đây.
Nguyễn T.T.Thoa và Lê T.T.Linh (2022) đã nghiên cứu về “Kinh nghiệm quốc tế và chính sách ứng phó với già hóa dân số của Việt Nam hiện nay”. Bài nghiên cứu này tập trung vào kinh nghiệm ứng phó với già hóa dân số của các quốc gia như Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc và Thái Lan, đồng thời đề xuất các chính sách cho Việt Nam. Các quốc gia đã triển khai nhiều biện pháp đa dạng, bao gồm tăng mức sinh, cải cách chính sách lương hưu, khuyến khích người cao tuổi làm việc lâu hơn, và phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe cho người già. Trong đó, Nhật Bản cũng đã đưa ra các chương trình hỗ trợ sinh sản, khuyến khích lao động nước ngoài và tạo điều kiện việc làm cho người cao tuổi.
Nghiên cứu của Trần T.T.Ngọc (2021) về “Già hóa dân số và tình trạng tham gia làm việc của người cao tuổi Việt Nam”. Nghiên cứu đã phân tích xu hướng tham gia vào lực lượng lao động của người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) ở Việt Nam và sự khác biệt trong xu hướng này theo các đặc trưng nhân khẩu học. Kết quả cho thấy, phần lớn người cao tuổi Việt Nam vẫn tiếp tục tham gia lao động và tỷ lệ này có xu hướng tăng mạnh trong những năm gần đây. Tuy có sự khác biệt rõ ràng về tỷ lệ tham gia lao động giữa nam và nữ cao tuổi, cũng như giữa khu vực thành thị và nông thôn, nhưng nhìn chung tỷ lệ tham gia làm việc của người cao tuổi Việt Nam đều có xu hướng tăng.
Tuy nhiên, các bài nghiên cứu, luận văn… thường chỉ tập trung phân tích một khía cạnh nhỏ, chẳng hạn như chính sách gia hạn tuổi nghỉ hưu, triển vọng việc làm cho người cao tuổi, hay kinh nghiệm ứng phó với già hóa dân số từ các quốc gia khác, hoặc chỉ đưa ra các đề xuất mang tính khái quát, chưa cụ thể, chi tiết. Hiện nay vẫn chưa có một nghiên cứu, đánh giá cụ thể nào về 「継続雇用制度」- Chế độ tuyển dụng liên tục của Nhật Bản và bài học cho Việt Nam. Do đó, đề tài nghiên cứu này sẽ tổng hợp, phân tích đánh giá và có cái nhìn sâu sắc hơn về chế độ tuyển dụng liên tục tại Nhật Bản; từ đó đánh giá những ưu điểm và hạn chế của chế độ tuyển dụng liên tục tại Nhật Bản, rút ra những bài học kinh nghiệm và đánh giá khả năng áp dụng chế độ này tại Việt Nam trong tương lai.
Ý nghĩa khoa học
Đề tài cho thấy cái nhìn chi tiết về chế độ tuyển dụng liên tục của Nhật Bản. Sau khi học hỏi từ chế độ tuyển dụng của Nhật Bản và điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện của Việt Nam, đề tài đưa ra những bài học kinh nghiệm cụ thể, đề xuất áp dụng những chính sách mới liên quan đến việc hỗ trợ việc làm cho người cao tuổi tại Việt Nam trong tương lai khi Việt Nam bước vào thời kì “dân số già”.