Tổng quan
Nhu cầu thực tiễn
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập văn hóa diễn ra ngày càng mạnh mẽ, giao tiếp liên văn hóa trở thành một năng lực thiết yếu, không chỉ trong lĩnh vực kinh tế – xã hội mà còn trong các khía cạnh đời sống cá nhân, bao gồm cả tình yêu và hôn nhân. Các yếu tố văn hóa chi phối sâu sắc đến cách con người hình thành nhận thức, thể hiện cảm xúc và đưa ra quyết định trong các mối quan hệ tình cảm. Đặc biệt, sinh viên ngành ngoại ngữ – mà cụ thể là sinh viên khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Anh và Nhật – là nhóm đối tượng điển hình cho hiện tượng tiếp xúc văn hóa đa chiều cũng như nhóm đối tượng thể hiện rõ sự đối lập văn hóa giữa phương Đông và phương Tây thông qua ngôn ngữ mà họ được tiếp xúc và học tập. Thông qua quá trình học tập, giao lưu học thuật và tiếp cận với các hệ giá trị văn hóa khác nhau, sinh viên khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Anh và Nhật không chỉ học ngôn ngữ mà còn tiếp thu, điều chỉnh và tái cấu trúc các quan điểm cá nhân về các vấn đề xã hội, trong đó có tình yêu và hôn nhân. Đề tài này mang tính thực tiễn cao trong việc khám phá mối quan hệ giữa tiếp xúc văn hóa và sự hình thành quan điểm cá nhân về tình yêu và hôn nhân. Việc làm rõ cách thức các yếu tố văn hóa chi phối tư duy, cảm xúc và hành vi cá nhân không chỉ góp phần nâng cao hiểu biết về quá trình tiếp biến văn hóa trong giới trẻ, mà còn mang lại dữ liệu phục vụ hoạch định chính sách giáo dục, các chương trình tư vấn và phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa trong giáo dục đại học. Mục đích của nghiên cứu là khám phá, phân tích và lý giải quan điểm của sinh viên khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Anh – Nhật về tình yêu và hôn nhân dưới lăng kính giao tiếp liên văn hóa, qua đó làm rõ vai trò của văn hóa trong việc định hình giá trị sống cá nhân, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức của sinh viên về sự đa dạng văn hóa và kỹ năng thích ứng trong môi trường toàn cầu hóa.
Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan Nguyễn Thị Mai (2020) thực hiện nghiên cứu về sự biến đổi quan niệm tình yêu và hôn nhân của giới trẻ Việt Nam trong bối cảnh hiện đại. Nghiên cứu đã phân tích các xu hướng mới như sống thử, kết hôn muộn và đề cao bình đẳng giới trong hôn nhân, từ đó chỉ ra sự thay đổi trong tư duy của sinh viên so với các thế hệ trước, đặc biệt dưới ảnh hưởng của mạng xã hội và văn hóa phương Tây. Nguyễn Thùy Linh (2019) tập trung khảo sát thái độ và quan điểm hôn nhân của nữ trí thức trẻ ở đô thị Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy nhiều nữ sinh viên ngày nay không còn coi hôn nhân là mục tiêu bắt buộc của cuộc đời, mà chú trọng đến sự nghiệp và phát triển bản thân. Nghiên cứu này cho thấy một sự chuyển dịch trong tư tưởng từ “truyền thống” sang “hiện đại”, phản ánh rõ nét ở thế hệ sinh viên. Berry (1997) xây dựng mô hình tiếp biến văn hóa (acculturation), trong đó phân tích bốn chiến lược tiếp xúc và tiếp nhận văn hóa: hội nhập, đồng hóa, tách biệt và từ bỏ. Mô hình này giúp lý giải cách cá nhân điều chỉnh bản thân khi tiếp xúc với các giá trị văn hóa khác biệt, từ đó ảnh hưởng đến quan điểm về các vấn đề xã hội như hôn nhân. Hofstede (2013) nghiên cứu về các chiều văn hóa như chủ nghĩa cá nhân – tập thể, khoảng cách quyền lực và né tránh bất định. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng các nền văn hóa khác nhau sẽ dẫn đến quan niệm khác nhau trong chuyện yêu đương và hôn nhân. Sinh viên chịu ảnh hưởng của các nền văn hóa này cũng sẽ có xu hướng tư duy và hành động khác biệt. Liang, Wang và Chen (2014) thực hiện khảo sát về quan điểm hôn nhân của sinh viên Trung Quốc khi tiếp cận các giá trị văn hóa phương Tây. Nghiên cứu cho thấy quá trình học tập và giao lưu quốc tế đã thay đổi tư duy của sinh viên, giúp họ trở nên cởi mở hơn với các mô hình hôn nhân hiện đại như sống thử, hôn nhân đồng giới và kết hôn muộn. Meng Jinlu (2020) tiến hành nghiên cứu về thái độ của sinh viên đại học Trung Quốc đối với hôn nhân từ góc nhìn giao tiếp liên văn hóa. Tác giả nhấn mạnh vai trò của nền tảng văn hóa gia đình và môi trường học đường trong việc hình thành quan điểm cá nhân về tình yêu và hôn nhân, đồng thời nhấn mạnh tác động của hội nhập quốc tế. Kim và cộng sự (2012) xây dựng mô hình điều chỉnh tâm lý xã hội trong giao tiếp liên văn hóa, cho rằng giao tiếp với người khác văn hóa dẫn đến những thay đổi trong nhận thức bản thân và trong các mối quan hệ thân mật, bao gồm cả tình yêu và hôn nhân. Các công trình trên đã làm rõ sự thay đổi trong tư duy về tình yêu và hôn nhân của sinh viên dưới ảnh hưởng của bối cảnh toàn cầu hóa và giao tiếp liên văn hóa. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu nghiên cứu tập trung riêng vào sinh viên các ngành Ngôn ngữ và Văn hóa – nhóm đối tượng có đặc thù tiếp xúc sớm và sâu với văn hóa nước ngoài thông qua học thuật và giao tiếp. Bên cạnh đó, chưa có nghiên cứu nào đối chiếu cụ thể giữa sinh viên ngành Ngôn ngữ và Văn hóa Anh và Ngôn ngữ và Văn hóa Nhật, hai nhóm sinh viên có nhiều điểm đặc trưng của nền văn hóa phương Đông và phương Tây. Chính vì vậy, đề tài này có ý nghĩa trong việc lấp đầy khoảng trống nghiên cứu, cung cấp dữ liệu thực tiễn để hiểu rõ hơn về sự đa dạng hóa quan điểm hôn nhân của sinh viên hiện nay dưới góc nhìn giao tiếp liên văn hóa.
Ý nghĩa khoa học
Hiện nay, tại Việt Nam, nghiên cứu về tình yêu và hôn nhân dưới góc nhìn giao tiếp liên văn hóa vẫn còn tương đối hạn chế, đặc biệt khi tập trung vào nhóm sinh viên ngành ngoại ngữ. Đa số các công trình hiện nay chủ yếu khảo sát nhận thức chung hoặc tiếp cận từ góc độ văn hóa bản địa mà chưa đi sâu vào việc phân tích ảnh hưởng của giao tiếp liên văn hóa đến quan điểm cá nhân trong các mối quan hệ tình cảm. Đề tài này hướng đến việc nghiên cứu quan điểm của sinh viên khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Anh và Nhật – những đối tượng thường xuyên tiếp xúc với các nền văn hóa nước ngoài – nhằm làm rõ hơn quá trình tiếp biến văn hóa cũng như tác động của giao tiếp liên văn hóa đến nhận thức cá nhân. Qua đó, nghiên cứu góp phần mở rộng và làm phong phú thêm nền tảng lý luận về giao tiếp liên văn hóa trong môi trường giáo dục đại học tại Việt Nam.
Bên cạnh đó, việc phân tích mối quan hệ giữa tiếp xúc văn hóa và quan điểm cá nhân về tình yêu, hôn nhân còn mang lại những dữ liệu thực nghiệm có giá trị, hỗ trợ cho việc phát triển các chương trình đào tạo kỹ năng giao tiếp liên văn hóa và giáo dục giá trị sống trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng.