1. Nhu cầu thực tiễn
Ngày nay, xã hội ngày càng hiện đại hóa với tốc độ cao, thúc đẩy hội nhập và mở
ra nhiều cơ hội nghề nghiệp cho giới trẻ. Tại trường đại học, mỗi sinh viên đều có mục tiêu và nguyện vọng nghề nghiệp riêng cho tương lai. Định hướng nghề nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định nghề nghiệp của sinh viên sau khi tốt nghiệp.
Điều này không chỉ quan trọng đối với mỗi cá nhân mà còn quyết định chất lượng của lực lượng lao động của mỗi quốc gia.
Theo Vlasova, Abraukhova và Krasnova (2020), UNESCO khuyến nghị định
hướng nghề nghiệp cho người trẻ dựa trên hai điều kiện cơ bản: quyền tự quyết định của mỗi cá nhân và nhu cầu của xã hội.1 Mọi sinh viên đều mong muốn tìm được một công việc phù hợp với kỹ năng của mình và đạt được thành công trong sự nghiệp sau khi tốt nghiệp. Đối với sinh viên học học chuyên ngành Ngôn ngữ Pháp tại Việt Nam nói chung và sinh viên Khoa NN&VH Pháp (Khoa Pháp) của Trường Đại học Ngoại Ngữ (ULIS) – Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU) nói riêng, các bạn bắt đầu định hướng nghề nghiệp ngay từ khi còn đang ngồi trên ghế nhà trường. Tuy nhiên, theo kết quả khảo sát trong Báo cáo khảo sát thường niên về tình hình việc làm của sinh viên Trường Đại học Ngoại ngữ – ĐHQGHN, số lượng sinh viên tiếp tục sử dụng tiếng Pháp trong công việc sau khi tốt nghiệp là tương đối thấp.
Mặc dù đã có nhiều thay đổi trong giảng dạy, thiết kế chương trình đào tạo và định
hướng chuyên ngành tiếng Pháp trong những năm gần đây, với nhiều môn học chuyên ngành được biên soạn, thiết kế thích ứng với xu hướng việc làm theo hướng du lịch, dịch thuật, quản trị, kinh tế, v.v., , tuy nhiên vẫn có những sinh viên định hướng và lựa chọn làm việc trong các lĩnh vực, nghề nghiệp mà không tiếp tục sử dụng tiếng Pháp.
Trên thực tế, có thể thấy rằng đại đa số sinh viên chọn học tiếng Pháp của Khoa Tiếng Pháp trường Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia Hà Nội đều phấn đấu hoàn thành sự nghiệp học tập của mình để lấy được bằng tốt nghiệp, nhưng rất tương đối ít sinh viên tiếp tục sử dụng tiếng Pháp trong công việc tương lai. Theo khảo sát tình hình việc làm của sinh viên tốt nghiệp năm 2020 và năm 2021 do phòng CT & CT HSSV thực hiện, tỷ lệ sinh viên Ngôn ngữ Pháp làm việc đúng ngành đào tạo là 7,94% và 13,51%, liên quan đến ngành đào tạo là 31,75% và 31,08%. Điểm sáng trong hai khảo sát này là tỷ lệ sinh viên ngành Ngôn ngữ Pháp ra trường có việc làm tương đối cao là 95,24% vào năm 2020 và 97,44% năm 2021. Vậy đâu là lý do khiến sinh viên học chuyên ngành Ngôn ngữ Pháp mà lại có dự định không tiếp tục sử dụng tiếng Pháp trong công việc?
Những sinh viên có định hướng tiếp tục sử dụng tiếng Pháp định hướng công việc và tìm cơ hội việc làm như thế nào? Đây là những câu hỏi mà nghiên cứu này đặc biệt quan tâm.
2. Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Để mở đầu cho bài nghiên cứu này, đầu tiên chúng ta phải làm rõ khái niệm giáo
dục đào tạo, đào tạo bậc đại học và vai trò của đào tạo bậc đại học trong định hướng nghề nghiệp của người học. Theo Dewey, J. (1997), giáo dục là hình thức học tập theo đó kiến thức, kỹ năng, được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo, hay nghiên cứu. Giáo dục thường diễn ra dưới sự hướng dẫn của người khác, nhưng cũng có thể thông qua tự học.3 Hành động, trải nghiệm thông qua các giác quan có ảnh hưởng đáng kể lên cách con người suy nghĩ, quyết định, cảm nhận, đánh giá và hành động đều được xem là có tính giáo dục. Tuy nhiên, việc bắt ép một người tiếp thu, học một thứ gì đó mà bản thân họ không có nhu cầu là phản giáo dục. Thông thường, giáo dục thường được chia thành các giai đoạn như giáo dục mầm non, giáo dục tiểu học, giáo dục trung học, và giáo dục đại học. Khái niệm về đào tạo thường được nhắc đến trong việc dạy các kỹ năng thực hành, nghề nghiệp hay kiến thức liên quan đến một lĩnh vực cụ thể, để người học lĩnh hội và nắm vững những tri thức, kĩ năng, nghề nghiệp một cách có hệ thống để chuẩn bị cho người đó thích nghi với cuộc sống và khả năng đảm nhận được một công việc nhất định. Trong phạm vi nghiên cứu này, chúng tôi tập trung phân tích kỹ về chương trình đào tạo ở bậc đại học để tập trung vào đối tượng nghiên cứu là định hướng việc làm của sinh viên. Theo Hiep, L.M. (2015), chương trình đào tạo là xương sống của toàn bộ quá trình đào tạo ở trường đại học và là yếu tố có ý nghĩa quyết định chất lượng đào tạo của nhà trường. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của các trường đại học nói chung và các trường đại học
ngoại ngữ nói riêng là tập trung phát triển chương trình đào tạo theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, phù hợp với thực tiễn, điều kiện cụ thể của quốc gia, đảm bảo tính cập nhật, hiện đại, tiếp cận chuẩn chất lượng của khu vực và thế giới.4 Qua đó, chúng tôi đã thấy được đào tạo trong giáo dục đại học nói chung và đặc biệt là giáo dục đại học liên quan đến các ngành ngoại ngữ nói riêng đều hướng tới trang bị, cung cấp cho sinh viên có nguyện vọng theo đuổi ngành học những kiến thức, kỹ năng cần thiết để có thể tham gia vào lực lượng lao động trong khối ngành liên quan.
Trong nghiên cứu “Những yếu tố tác động đến động lực học tiếng Pháp của Khoa
Ngôn ngữ & Văn hóa Pháp – ULEI – VNU”, nhóm tác giả Linh, N.T.T và Anh, V.T.
(2022) có đề cập rõ theo Deci & Ryan (1985), con người có động lực bên trong khi họ tham gia một hoạt động nào đó không phải vì phần thưởng mà vì hứng thú và niềm vui mà hoạt động đó mang lại. Và ngược lại, con người có động lực bên ngoài khi họ tham gia một hoạt động nào đó không phải vì niềm vui mà vì tác động của những yếu tố đến từ bên ngoài (hình phạt, phần thưởng, áp lực xã hội, sự chấp thuận của người khác,…).
Cũng cùng trong nghiên cứu này, ở phần kết luận, nhóm tác giả đã chỉ ra được các động lực bên ngoài có thể có tác động mạnh cả tích cực và tiêu cực đến sự lựa chọn học tiếng Pháp, sự duy trì quá trình học tập hoặc sự dừng học của sinh viên trước hết là: cơ hội việc làm bằng tiếng Pháp (thị trường lao động) và cơ hội du học dành cho người học.
Cơ hội việc làm và cơ hội du học giống như con dao hai lưỡi khi đó vừa là lí do khiến sinh viên chọn và tiếp tục học tiếng Pháp, vừa là yếu tố gây mất động lực học tập của họ. Chương trình học và các kiến thức mà các môn học cung cấp cũng là yếu tố vừa tích cực vừa tiêu cực đối với động lực duy trì học tập của sinh viên Khoa Pháp – ULIS VNU. Người học yêu thích và đánh giá cao các kiến thức mang tính thực tiễn, giúp họ có hứng thú học tập nhưng họ sẽ cảm thấy chán nản, mệt mỏi nếu lượng kiến thức quá nhiều và quá hàn lâm.
Theo Phạm, H. C. (2009), các yếu tố liên quan đến định hướng nghề nghiệp của
sinh viên như uy tín nghề nghiệp, vị thế của ngành nghề đó trong xã hội và lợi ích vật chất và tinh thần mà họ có được khi hành nghề, sở thích và năng lực cá nhân, nhu cầu của xã hội về ngành nghề đó trong hiện tại và tương lai gần. Trong sự lựa chọn nghề nghiệp, sinh viên thường bị tác động bởi nhiều bởi động lực bên trong và động lực bên ngoài. Sự tác động của các yếu tố này đối với mỗi sinh viên khác nhau. Điều này không chỉ phụ thuộc vào sở thích, năng lực cá nhân bản thân sinh viên mà còn phụ thuộc vào điều kiện gia đình, nhu cầu của thị trường lao động, bối cảnh đất nước,… Theo khái niệm về định hướng nghề nghiệp trong nghiên cứu của cô Liễu, T. T. D. (2014), định hướng nghề nghiệp là sự thiên về một nghề nào đó, sự hướng tới việc lựa chọn quả quan của cá nhân đối với các nghề nghiệp trong xã hội, là hệ thống các giá trị, sở thích, hứng thú của cá nhân về nghề nào đó, là quá trình cá nhân ra quyết định dựa trên hiểu biết về nghề nghiệp, dựa trên nhu cầu của hệ thống phân công lao động xã hội hiện tại và dựa trên tính cách, năng lực, nguyện vọng của mỗi cá nhân. Định hướng nghề nghiệp bao gồm toàn bộ những động cơ bền vững, có tác dụng định hướng hoạt động cho cá nhân, quy định tính tích cực và sự lựa chọn thái độ của cá nhân với nghề nghiệp tương lai.
Vẫn trong luận án này, từ góc độ xã hội, định hướng nghề nghiệp là hệ thống những
biện pháp Tâm lý – Giáo dục và y học được tổ chức đặc biệt, có hệ thống, có mục đích nhằm hình thành ở mỗi cá nhân một xu hướng nghề nghiệp cụ thể có tính đến những nhu cầu của nền kinh tế quốc dân và toàn xã hội. Trên cơ sở đó, mỗi cá nhân tự xác định nghề nghiệp của mình sao cho phù hợp với nguyện vọng, niềm say mê, năng lực, khả năng rèn luyện của mỗi cá nhân. Định hướng nghề nghiệp là một bộ phận của định hướng nhân cách, biểu hiện của định hướng là hoạt động nhằm vào một lĩnh vực nhất định.
Theo thạc sĩ Trần, T. T. H. (2008) trong luận văn “Định hướng nghề nghiệp của
sinh viên sau khi ra trường hiện nay” có đề cập định hướng nghề nghiệp của sinh viên trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (VNU) sau khi ra trường. Phân tích quan điểm của sinh viên về việc làm và tác động của gia đình, nhà trường đến sinh viên. Tìm hiểu việc lựa chọn nơi làm việc và những định hướng cụ thể về công việc tương lai, nhu cầu về thu nhập của sinh viên sau khi ra trường. Đồng thời chỉ ra những nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng đến xu thế chọn nghề của sinh viên. Đưa ra một số khuyến nghị: để nâng cao năng lực, trình độ cho sinh viên, cần có chương trình học với hệ thống giáo trình chuẩn, tăng cường hơn nữa việc học ngoại ngữ và tin học (là 2 yếu tố rất cần thiết khi đi xin việc); kết hợp lý thuyết và thực tiễn nhằm nâng cao hứng thú học tập cho sinh viên; thực hiện triệt để phương thức đào tạo theo tín chỉ để khuyến khích tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong dạy và học, và một số giải pháp đối với sinh viên, gia đình và các tổ chức xã hội, giúp sinh viên định hướng nghề nghiệp tốt hơn, phù hợp hơn với năng lực sở trường của họ.
Năm 2014, trong luận văn thạc sĩ của tác giả Liễu, T.T.D. về định hướng nghề
nghiệp của sinh viên chuyên ngành tâm lý học ở một số trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh đã trình bày rõ vai trò của định hướng nghề nghiệp khoa học và chuyên sâu dưới nhiều góc độ khoa học. Khái niệm về định hướng nghề nghiệp, định hướng nghề nghiệp của sinh viên được phân tích theo bối cảnh từ góc độ cá nhân, góc độ xã hội và góc độ tâm lý học. Trong nghiên cứu này, chúng tôi hướng tới nội dung định hướng nghề nghiệp của sinh viên dựa trên 2 yếu tố chính là hướng nghiệp của trường đại học cho sinh viên và sự tự định hướng của sinh viên, với mục đích chính là đạt được mục tiêu nghiên cứu và khai thác sâu về khía cạnh tự định hướng nghề nghiệp của sinh viên sau quá trình được học tập chương trình đào tạo bậc Đại học và đang trải nghiệm quá trình định hướng nghề nghiệp ở bậc Đại học.
3. Ý nghĩa khoa học
Trong quá trình học tập và rèn luyện tại môi trường đại học, mỗi sinh viên đều
dần định hướng công việc tương lai và có những mục tiêu riêng. Dựa theo kết quả khảo sát trong Báo cáo khảo sát thường niên về tình hình việc làm của sinh viên Trường Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc Gia Hà Nội, chúng tôi nhận thấy rằng phần lớn sinh viên tại Khoa Pháp sau khi tốt nghiệp không làm đúng ngành và liên quan đến ngành đào tạo, cụ thể là chuyên ngành Ngôn ngữ Pháp. Vậy khi còn là sinh viên đang ngồi trên ghế nhà trường, sinh viên Khoa Pháp đã có định hướng nghề nghiệp tương lai như thế nào? Lý do nào khiến các sinh viên định hướng không tiếp tục sử dụng tiếng Pháp trong công việc tương lai? Những sinh viên có định hướng tiếp tục sử dụng tiếng Pháp định hướng công việc và tìm cơ hội việc làm như thế nào? Trong những năm gần đây, việc dạy và học tiếng Pháp ở Việt Nam nói chung và tại ULIS – VNU nói riêng đã có những thay đổi đáng kể, nổi bật là mang đến nhiều cơ hội hơn cho sinh viên có được trải nghiệm thực tế ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, chúng tôi chưa thấy có nghiên cứu nào cụ thể về định hướng nghề nghiệp của sinh viên Khoa Pháp sau tốt nghiệp. Đó là lý do tại sao tôi thực hiện bài nghiên cứu khoa học “Nghiên cứu về định hướng nghề nghiệp của sinh viên khoa Pháp – Trường Đại học Ngoại Ngữ – Đại học Quốc Gia Hà Nội” với mục đích làm rõ hơn về định hướng nghề nghiệp của sinh viên Pháp tại Khoa Pháp, trường Đại học Ngoại Ngữ – ĐHQGHN và đưa ra những đề xuất cần thiết để hỗ trợ sinh viên định hướng nghề nghiệp hiệu quả hơn. Chúng tôi mong rằng kết quả của nghiên cứu này sẽ hữu ích và đóng góp tích cực trong định hướng nghề
nghiệp cho sinh viên Khoa Pháp – trường Đại học Ngoại Ngữ – ĐHQGHN hiệu quả và nâng cao nguồn nhân lực Pháp ngữ tại thị trường lao động.
3.1. Đối với giảng viên
Chúng tôi mong muốn cung cấp thêm cho đội ngũ giảng viên Khoa Pháp những
thông tin thiết thực về nguyện vọng, nhu cầu và mong muốn của sinh viên liên quan
đến định hướng nghề nghiệp, chương trình đào tạo và nhu cầu hỗ trợ trong định hướng công việc sau này. Từ đó, nghiên cứu góp phần hỗ trợ giảng viên có những đổi mới hiệu quả và thiết thực trong tổ chức hoạt động giảng dạy, thực tế, đào tạo phù hợp với nguyện vọng của sinh viên, giúp người học có thêm động lực để cố gắng phát triển toàn diện, phấn đấu làm việc trong các công ty, doanh nghiệp, cơ sở sử dụng tiếng Pháp.
3.2. Đối với sinh viên
Đầu tiên, chúng tôi mong rằng nghiên cứu này sẽ là cơ hội để các bạn sinh viên
đang học tại Khoa Pháp có thời gian nhìn lại quá trình học tập, định hướng mục tiêu và nghề nghiệp của chính các bạn. Quá trình tham gia khảo sát và phỏng vấn góp phần giúp sinh viên khoa Pháp hiểu rõ hơn về quá trình định hướng nghề nghiệp của bản thân từ bậc THPT cho đến hiện tại, cũng như nhìn lại những hành động tại thời điểm khảo sát đã và đang có ý nghĩa như thế nào trong quá trình chinh phục mục tiêu nghề nghiệp tương lai. Qua đó, nghiên cứu góp phần giúp các bạn có thêm động lực học tập và chia sẻ những suy nghĩ, đề xuất mà các bạn mong muốn về tổ chức các hoạt động định hướng nghề nghiệp và thực tập của Khoa, trường góp phần đưa ra những giải pháp hiệu quả trong đổi mới chương trình đào tạo, hoạt động giảng dạy. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng mong rằng kết quả nghiên cứu sẽ mang đến những cái nhìn tổng quan về vai trò của định hướng nghề nghiệp sinh viên cũng như đưa ra được những giải pháp đổi mới hiệu quả, đáp ứng kỳ vọng của các bạn trong quá trình học tập và theo đuổi ước mơ. Từ đó, hỗ trợ các bạn sinh viên chủ động hơn trong định hướng nghề nghiệp của chính mình và nỗ lực học tập, rèn luyện phát triển toàn diện hơn nữa.