Thành ngữ trong tiếng Hán hiện đại là một cụm từ cố định, cùng với quán dụng ngữ (惯用语), yết hậu ngữ (歇后语), ngạn ngữ (谚语) là 4 thành phần cấu tạo nên thục ngữ (熟语) của tiếng Hán, trong đó thành ngữ là thành phần quan trọng nhất. Thành ngữ tiếng Hán có kết cấu cố định, nghĩa của thành ngữ là nghĩa chỉnh thể, và chúng thường đảm nhiệm các chức năng ngữ pháp giống như từ, vì vậy chúng vẫn được coi là thành phần cấu tạo nên lớp từ vựng của tiếng Hán. Đây là một trong những phần hấp dẫn nhất của ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc, bởi mỗi một thành ngữ đều có một ý nghĩa và câu chuyện riêng đằng sau. Trong quá trình học thành ngữ tiếng Trung, chúng ta sẽ được tìm hiểu thêm về lịch sử lâu đời, di sản văn hóa quý giá và trí tuệ của dân tộc Trung Hoa. Thành ngữ không chỉ được sử dụng trong văn viết mà còn được sử dụng rất nhiều trong đời sống hàng ngày.
Hiện nay, có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học về đề tài Thành ngữ tiếng Hán. Song, đa số các bài nghiên cứu chỉ đề cập được một số lượng thành ngữ nhất định và thường theo chủ đề riêng, chưa đề cập sâu đến ứng dụng trong việc học thành ngữ. Các ý kiến nêu lên thường mang tính học thuật và gây khó khăn cho người học khi tiếp cận và tìm hiểu đề tài.
Là sinh viên khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Trung Quốc, qua quá trình học tập và giao lưu bên ngoài, chúng tôi ý thức được vai trò của việc học thành ngữ trong quá trình học tiếng Trung. Có thể nói, học thành ngữ tiếng Trung sẽ cho sinh viên cơ hội tiếp xúc và tìm hiểu về một trong nền văn hóa lâu đời và đậm đà bản sắc nhất trên thế giới, nâng cao tri thức và thành tích cá nhân. Học và hiểu được thành ngữ cũng là một điểm cộng sáng giá cho việc học tập và làm việc của bản thân. Trong 4 năm học, có thể nói năm 2 là khoảng thời gian sinh viên của khoa được học và tiếp xúc nhiều nhất với thành ngữ tiếng Trung. Các thành ngữ được học trong năm 2 có số lượng phong phú, chủ đề đa dạng, đều là các thành ngữ phổ biến, hay dùng trong cuộc sống hàng ngày.
Để phục vụ cho đề tài nghiên cứu này, chúng tôi có thực hiện một cuộc khảo sát nhỏ tìm hiểu về thực trạng sử dụng thành ngữ tiếng Hán của sinh viên khoa Trung Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHNN-ĐHQGHN). Cụ thể, cuộc khảo sát được thực hiện online qua hệ thống google form từ ngày 01/10/2021 đến ngày 08/10/2021, thu được tổng cộng 109 câu trả lời. Phần lớn câu trả lời đến từ các bạn sinh viên năm 3 (chiếm 46.8%). Có 80/109 bạn sinh viên bày tỏ có sự yêu thích dành cho tiếng Hán (chiếm 73.4%). Lý giải cho 26.6% câu trả lời “không có sự yêu thích tiếng Hán”, có đến 85.1% các bạn cho rằng “số lượng tiếng Hán quá nhiều và cảm thấy bị ngộp”. Có đến 66% câu trả lời cũng cho rằng “tiếng Hán khó ghi nhớ cả phần chữ lẫn phần nghĩa” hoặc do “chỉ biết áp dụng một cách máy móc, không áp được vào thực tiễn”….Một câu hỏi khác: “ Bạn có thường sử dụng tiếng Hán khi nói hay viết không”, kết quả cho thấy hơn nửa số các bạn tham gia khảo sát không có thói quen này. Và hơn 50% kết quả khảo sát cho biết các bạn nhận thấy khả năng sử dụng thành ngữ của bản thân ở mức “khá”. Chỉ có duy nhất 1/109 bạn cảm thấy tự tin với khả năng sử dụng thành ngữ của mình ở mức “tốt”. Theo cuộc khảo sát, khi học thành ngữ, các bạn sinh viên thường nhớ song song thành ngữ tiếng Trung với tiếng Việt (chiếm 67%), sử dụng trong giao tiếp và viết văn (chiếm 45%) hoặc chép đi chép lại nhiều lần (chiếm 44%).
Như vậy, thông qua kết quả cuộc khảo sát chúng ta có thể thấy rằng việc học thành ngữ hiện nay đang dần trở thành nỗi sợ với nhiều bạn sinh viên. Bởi lẽ, việc nắm bắt được số lượng lớn thành ngữ rất khó khăn. Để có thể hiểu và vận dụng được thành ngữ trong học tập cũng như trong cuộc sống lại càng khó hơn. Học thành ngữ tiếng Trung không hề dễ dàng. Không chỉ đòi hỏi sự chăm chỉ, cần cù tìm hiểu mà còn cần có phương pháp học đúng đắn, phù hợp với bản thân cũng như niềm đam mê với nó. Rất nhiều bạn miệt mài học thành ngữ nhưng do chưa hiểu chính xác nghĩa hoặc chưa có phương pháp học đúng đắn, hoặc sử dụng thành ngữ không phù hợp với hoàn cảnh…nên cuối cùng lượng kiến thức đạt được không nhiều; học thuộc nhiều nhưng không áp dụng được…Mặt khác còn cảm thấy bế tắc, choáng ngợp bởi số lượng thành ngữ “khủng”, dễ sinh ra tâm lý hoang mang, chán nản và “sợ”, “lười” học thành ngữ. Đây là một trong những vấn đề mà người học thành ngữ tiếng Trung có lẽ thường gặp khi học. Trong khi đó, năm học thứ hai trong chương trình đại học của sinh viên ngoại ngữ là một giai đoạn rất quan trọng, vì đây là giai đoạn nội dung chương trình học của sinh viên chuyển từ trình độ trung cấp lên tiền cao cấp. Vì vậy sinh viên năm 2 cần phải đặc biệt chú trọng việc học thành ngữ, tích lũy từ vựng và trau dồi kỹ năng thực hành tiếng.
Vì những lí do trên nên chúng tôi muốn nghiên cứu sâu hơn về thành ngữ tiếng Hán, cụ thể là những thành ngữ tiếng Hán trong chương trình năm 2 khoa NN&VH Trung Quốc ĐHNN – ĐHQGHN. Đây không chỉ là bản tổng hợp lại các thành ngữ được đề cập trong giáo trình năm 2 mà còn là bản nghiên cứu sâu hơn về cấu tạo và phương pháp sử dụng thành ngữ. Ngoài ra, trong nghiên cứu này chúng tôi cũng tiến hành khảo sát và đánh giá mức độ thông hiểu thành ngữ của sinh viên khoa Trung ĐHNN – ĐHQGHN, các lỗi sai mà sinh viên thường mắc phải cũng như nguyên nhân của những lỗi sai đó. Đây sẽ là nguồn tài liệu tham khảo về phương pháp học tập thành ngữ dựa trên kinh nghiệm và nghiên cứu thực tế cho các bạn sinh viên của khoa nói riêng và người học tiếng Trung nói chung.
Giá trị của đề tài nghiên cứu này trước hết là hướng tới sinh viên khoa Trung ĐHNN-ĐHQGHN. Thông qua khảo sát mà chúng tôi tiến hành, có thể thấy được thực trạng sử dụng và mức độ thông hiểu thành ngữ của sinh viên Khoa Trung cũng như người học tiếng Trung, hiểu được những khó khăn của sinh viên khi học và sử dụng thành ngữ. Đây sẽ là bản tổng hợp lại các thành ngữ xuất hiện trong giáo trình năm 2, là tài liệu ôn tập và nghiên cứu cho các bạn sinh viên. Không chỉ tổng hợp lại và giải thích một cách rõ ràng, dễ hiểu các thành ngữ, bản nghiên cứu còn giúp cho các bạn sinh viên có cái nhìn cụ thể hơn về cấu tạo thành ngữ, đưa ra gợi ý tham khảo về phương pháp học thành ngữ và ứng dụng trong học tập cũng như làm việc sau này.
Những thành ngữ được tập hợp lại đều là những thành ngữ hay và phổ biến trong đời sống hàng ngày, số lượng tương đối phong phú nên đây cũng sẽ là một nguồn tài liệu trực quan, dễ hiểu, thiết thực và khá bổ ích đối với những bạn muốn tìm hiểu và học thêm về tiếng Trung.