Tổng quan
1. Nhu cầu thực tiễn
Việt Nam (VN) và Nhật Bản chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 21 tháng 9 năm 1973, Nhìn lại 50 năm qua, quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa hai nước đang ở giai đoạn tốt đẹp nhất, phát triển mạnh mẽ, toàn diện trên mọi lĩnh vực với với sự tin cậy chính trị cao. mở ra một chương mới trong sự phát triển quan hệ song phương. Nhật Bản hiện là Nhật Bản là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam, là đối tác cung cấp viện trợ ODA lớn nhất, đối tác thứ hai về lao động, thứ ba về đầu tư và du lịch, thứ tư về thương mại. Hợp tác địa phương, giao lưu nhân dân ngày càng được tăng cường, góp phần làm sâu sắc hơn sự hiểu biết và tình cảm hữu nghị giữa người dân hai nước. Cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản thời gian qua phát triển nhanh chóng, đạt gần 500.000 người, là cộng đồng người nước ngoài lớn thứ hai, giữ vị trí là lực lượng lao động người nước ngoài lớn nhất tại Nhật Bản, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế – xã hội của Nhật Bản và là cầu nối quan trọng cho quan hệ hai nước”.
Từ năm 2018, để đối phó với vấn đề già hóa dân số, giảm tỷ lệ sinh trầm trọng dẫn đến thiếu hụt nguồn lao động, chính phủ Nhật Bản đã điều chỉnh chính sách thu hút lao động nước ngoài (LĐNN). Tuy nhiên, trước tình trạng thiếu hụt lao động vẫn tiếp diễn và dự kiến còn kéo dài, Nhật Bản đã tiếp tục điều chỉnh các chính sách liên quan đến lao động, tiền lương, chế độ cư trú,… Trong đó, đặc biệt là việc sửa đổi Luật quản lý xuất nhập cảnh và cư trú để đưa ra loại thị thực mới – Kỹ năng đặc định (2019) và thay đổi chương trình thực tập sinh (2023) để nâng cao khả năng tiếp nhận LĐNN cả về số lượng và chất lượng. Mặc dù lực lượng lao động Việt Nam tại Nhật Bản khá đông đảo (trong đó tập trung vào số thực tập sinh, du học sinh, lao động kỹ năng đặc định loại 1), một bộ phận lao động người Việt bị đánh giá hạn chế về ngoại ngữ, năng lực chuyên môn, ứng xử văn hóa, thậm chí là vi phạm pháp luật nước sở tại,… Thực trạng trên vừa mở ra cơ hội thúc đẩy xuất khẩu lao động, đồng thời đặt ra nhiều vấn đề trong công tác đào tạo nguồn lao động VN có chất lượng đáp ứng các tiêu chí chặt chẽ từ phía Nhật Bản.
Tiếng Nhật bắt đầu được giảng dạy tại Trường Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia (ĐHNN – ĐHQG) Hà Nội từ năm 1992. Trải qua hơn 30 năm phát triển, Khoa Ngôn ngữ & Văn hóa (NN & VH) Nhật Bản đã dần vững bước khẳng định vị thế và uy tín trong lĩnh vực đào tạo nói chung và giảng dạy tiếng Nhật nói riêng trong cả nước. Việc nắm bắt các động thái thay đổi về tiếp nhận lao động để điều chỉnh chương trình, nâng cao hiệu quả công tác đào tạo, giảng dạy tiếng Nhật tại trường có ý nghĩa quan trọng trong việc gây dựng nguồn nhân lực có trình độ ngoại ngữ cao, có khả năng đáp ứng các yêu cầu, đòi hỏi từ phía thị trường Nhật Bản vốn đang phát triển năng động và nhiều cơ hội.
Xuất phát từ các lý do trên, chúng em mạnh dạn lựa chọn Đề tài “Nhật Bản điều chỉnh chính sách tiếp nhận lao động nước ngoài và một số vấn đề đặt ra đối với công tác giảng dạy tiếng Nhật tại Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia Hà Nội trong giai đoạn hiện nay” để nghiên cứu nhằm rút ra một số vấn đề ý nghĩa về lý luận và thực tiễn liên quan, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giáo dục, đào tạo tiếng Nhật tại Nhà trường đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong thời gian tới.
2. Tổng quan tài liệu công trình nghiên cứu liên quan
Thành lập năm 1955, Trường ĐHNN – ĐHQG Hà Nội là một trong những trường đại học lâu đời nhất ở Việt Nam. Trải qua gần 70 năm xây dựng và trưởng thành, Trường đã có bề dày truyền thống, kinh nghiệm, có nhiều đóng góp giá trị trong đào tạo, nghiên cứu ngoại ngữ, ngôn ngữ học và quốc tế học tại Việt Nam. Trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập ngày càng sâu rộng với nền kinh tế tri thức thời đại công nghệ 4.0, Trường phải có chiến lược mới với những giải pháp mới nhằm đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao, trình độ cao của đất nước, khu vực, châu lục và thế giới. Vì vậy, Nhà trường đã phê duyệt Chiến lược phát triển Trường ĐHNN – ĐHQG Hà Nội đến năm 2020, tầm nhìn 2030 và không ngừng ban hành các văn bản mang tính định hướng, cập nhật sát với từng giai đoạn. Trên cơ sở đó, việc giảng dạy NN & VH Nhật Bản cũng dần được hoàn thiện, đi vào chiều sâu, tiến hành trên cơ sở kết quả của nhiều nghiên cứu khoa học ở cấp trường, cấp ĐHQG Hà Nội, Bộ Giáo dục & Đào tạo (GD & ĐT), và cả quy mô quốc tế. Điển hình, Trường đã tổ chức thành công Hội thảo Khoa học Quốc tế với chủ đề “Giáo dục ngoại ngữ trong thời đại 4.0” (Foreign Language Education 4.0: Good practices to share) (Hà Nội, ngày 18/12/2021), hay trong Hội thảo Nghiên cứu và giảng dạy ngoại ngữ, ngôn ngữ và quốc tế học tại Việt Nam năm 2022 (UNC 2022) “Bàn về dạy và học tiếng Nhật tại Việt Nam từ cách nhìn đa chiều” – Hướng tới tuyển dụng và duy trì ổn định nguồn nhân lực người nước ngoài ở châu Á và Nhật Bản” (Hà Nội, tháng 9/2022) với một số công trình tiêu biểu:
- “Giới thiệu chương trình điều dưỡng hỗ trợ sinh hoạt tại Nhật Bản, chính sách tiếp nhận và điểm khác biệt với chương trình hộ lí”, tác giả: GS. Kodaira Megumi (Khoa Sau đại học, ĐH Phúc lợi y tế quốc tế, Nhật Bản) và GS. Kohara Hisami (ĐH Bunkyo Hiroshima, Nhật Bản);
- “Thực trạng và thách thức trong việc tiếp nhận lao động nước ngoài – nhìn từ quan điểm của doanh nghiệp Nhật Bản, người lao động nước ngoài và giáo viên tiếng Nhật”, tác giả Ichiro Asami (Công ty Cổ phần Bridge), GS. Yuka Kurihara (ĐH Kobe, Nhật Bản) và Keiko Horii (ĐH Musashino, Nhật Bản);
- “Thực trạng nguồn nhân lực điều dưỡng, hộ lí người nước ngoài nhìn từ quan điểm của tổ chức phái cử, tiếp nhận và cơ quan đào tạo tiếng Nhật”, TS. Hatsumi Kamimura (ĐH Việt Nhật Hà Nội, Việt Nam), Shu Nimonjiya (Network AHP – tổ chức NPO), Mai Anh (công ty CICS) VÀ Tomoyuki Okada (Tập đoàn Bệnh viện Nara Higashi);
- “Thực trạng về đối tượng điều dưỡng chăm sóc sức khỏe (Kaigo) người Việt Nam tại Nhật và một số giải pháp”, tác giả Phạm Thị Thu Hà, Hoàng Thị Mai Hồng (ĐHNN – ĐHQG Hà Nội);
- “Phát triển chương trình dạy học các môn học ngành ngôn ngữ Nhật trình độ đại học”, tác giả Đinh Thị Hương Hai (ĐHNN – ĐHQG Hà Nội);
- “Vấn đề sử dụng tiếng Nhật giao tiếp của thực tập sinh điều dưỡng”, tác giả Hoàng Thị Mai Hồng, Phạm Thị Thu Hà (ĐHNN – ĐHQG Hà Nội);
- “Hiệu quả của phương pháp Roleplay trong việc nâng cao kỹ năng nói cho người học có trình độ trung cấp – điều tra đối tượng là người Việt Nam học tiếng Nhật”, tác giả Lưu Bích Thảo (ĐHNN – ĐHQG Hà Nội);
- “Những khó khăn trong xây dựng chương trình đào tạo tiếng Nhật cho thực tập sinh kỹ năng và một số giải pháp”, tác giả Hoàng Thu Trang (ĐHNN – ĐHQG Hà Nội).
Bên cạnh đó, một số công trình nghiên cứu bên ngoài cũng đã bổ khuyết, làm rõ một số khía cạnh liên quan đến đào tạo nguồn lao động xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản:
- “Tác động của sự điều chỉnh chính sách của Nhật Bản đối với lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực đến năm 2020”, tác giả Hoàng Minh Lợi, tháng 07-2013, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á (Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn Quốc gia).
- “Phát triển nguồn nhân lực lao động ở doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản”, tác giả Phạm Chí Nghĩa (Học viện Quốc phòng, 2021).
- “Một số giải pháp nâng cao khả năng thích ứng nghề nghiệp của sinh viên”, tác giả Nguyễn Văn Quang, Trần Vĩnh Long (2020).
Các công trình trên cơ bản đã khái quát được tình hình nghiên cứu, giảng dạy tiếng nhật tại ĐHNN, ĐHQG Hà Nội và một số cơ quan, đơn vị; một số vấn đề liên quan đến nguồn lao động Việt Nam tại địa bàn Nhật Bản và đưa ra một số đề xuất, kiến nghị. Tuy nhiên, trong giai đoạn từ 2018 trở lại đây, khi chính phủ Nhật Bản từng bước thay đổi chính sách thu hút LĐNN kèm theo những ngụ ý, điều kiện, tiêu chí cụ thể thì chưa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu, làm rõ vấn đề trên nhằm đưa ra những ý tưởng tăng cường hiệu quả giảng dạy, đào tạo tiếng Nhật tại ĐHNN – ĐHQG Hà Nội nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
3. Ý nghĩa khoa học
Việc nghiên cứu đề tài góp phần nêu bật, làm rõ những thay đổi trong chính sách tiếp nhận LĐNN của Nhật Bản, những vấn đề liên quan đến lao động VN những năm gần đây, công tác giảng dạy tiếng Nhật tại ĐHNN – ĐHQG nói riêng, công tác giáo dục, đào tạo sinh viên chuyên ngành NN & VH Nhật Bản nói chung nhằm rút ra một số vấn đề ý nghĩa về lý luận và thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giáo dục, đào tạo tiếng Nhật tại Nhà trường đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong thời gian tới.